रायगड किल्ल्याची माहिती – Raigad Fort Information In Marathi

आज या लेखामध्ये आपण स्वराज्यामध्ये महत्वाचं स्थान असणाऱ्या रायगड किल्ल्याची माहिती (Raigad Fort Information In Marathi) घेणार आहोत.

छत्रपती शिवाजी महाराजांनी हिंदवी स्वराज्याची स्थापना केली. अगदी कमी कालावधीत महाराजांनी अनेक गड किल्ले बांधून काढले. महाराष्ट्रामध्ये 350 पेक्षा जास्त गडकिल्ले आहेत. ह्या ज्ञात अज्ञात गडकिल्यांमध्ये स्वराज्याची दुसरी राजधानी रायगड ह्या किल्याला संपूर्ण जगामध्ये वेगळंच महत्व आहे.

राजांनी ‘तख्तास जागा हाच गड करावा’ असे का म्हटले, हे तुम्हाला रायगड किल्ल्याची माहिती घेतल्यानंतरच कळेल. रायगड किल्ल्याची भौगोलिक रचना, गडावरील प्रमुख आकर्षण स्थळे, आणि इतिहासातील सुवर्णक्षण जाणून घेण्यासाठी हा लेख पूर्ण वाचा.

रायगड किल्ल्याचे भौगोलिक वैशिष्ट्य

रायगड किल्ला हा महाराष्ट्र राज्यातील रायगड जिल्ह्यातील महाड या तालुक्यात आहे. सह्याद्रीच्या पर्वतरांगात वसलेला हा रायगड किल्ला समुद्रसपाटीपासून 1,356 मीटर (4,449 फूट) उंचीवर आहे. तर पायथ्यापासून हा किल्ला 820 मीटर (2,700 फूट) उंचीवर आहे.

एखादा गरुड डोंगराच्या उंच टोकावर बसावा तसाच, गरुडाच्या बस्तनी सारखा दिसणारा हा किल्ला काळ्या कुट्ट डोंगराच्या खडकामध्ये तयार केला आहे. आजूबाजूचा मुलुख शत्रूसाठी अवघड आणि आपल्यासाठी सुरक्षित आहे, तसेच येथून समुद्रावर सुद्धा लक्ष ठेवता येईल. हे बघून राजांनी स्वराज्याच्या तख्तासाठी या जागेची निवड केली.

रायगड किल्ल्याचा गौरवशाली इतिहास

रायगड या किल्याला आधी रायरी नावाने संबोधले जायचे. युरोपियन लोकांनी त्याला पूर्वेकडील जिब्राल्टर असे नाव ठेवले होते. जसे जिब्राल्टरचे ठाणे तसाच हा रायगड अपराजित आणि अगम्य. हा किल्ला शिवरायांच्या हाती येण्यापूर्वी ह्याला किल्ल्याचे स्वरूप नव्हते, फक्त एक काळ्या पाषाणातील डोंगर होता.

डोंगरस्वरूप या गडाला रासिवाटा आणि तणस अशा दोन नावाने संबोधले जायचे. किल्ल्याचा आकार व सभोवताली असणाऱ्या सह्याद्रीच्या पर्वतरांगा व दऱ्याखोऱ्या यावरून त्याला नंदादिप नावाने देखील ओळखत असतं. निजामशाहीत रायगडाचा उपयोग कोठडीसारखा केला जायचा. निजामांनी पकडून बंदिस्त केलेले कैदी या गडावर ठेवले जायचे.

१५ जानेवारी १६५६ रोजी शिवरायांनी जावळीवर स्वारी केली. या स्वारीमध्ये छत्रपती शिवाजी महाराजांच्या विरोधात कारनामे करणाऱ्या मोऱ्यांना महाराजांनी पळता भुई थोडी केली. यशवंतराव मोरे जावळीवरून पळ काढत रायगडावर जाऊन पोहोचला, तर प्रतापराव मोरेने थेट विजापूर गाठले.

रायगड महाराजांनी हेरला होता. काहीही करून हा गड स्वराज्यात आला पाहिजे, हे मनाशी पक्क ठरवत, महाराज ६ एप्रिल १६५६ रोजी रायरीवर चाल करून गेले. एप्रिल महिन्यात महाराजांनी रायरीला वेढा घातला आणि मे महिन्यात हा गड स्वराज्यात दाखल झाला.

पहिल्यांदा महाराजांनी रायगडाला बघितले तेव्हाच हा गड त्यांच्या डोळ्यात भरला. त्यांनी रायगडाबद्दल केलेले सभासद बखरी मधील वर्णन तुम्हाला खाली पहायला मिळेल.

“राजा खासा जाऊन पाहता गड बहुत चखोटा. चौतर्फा गडाचे कडे तासिल्याप्रमाणे दीड गाव उंच. पर्जन्यकाळी कडियावर गवत उगवत नाही आणि धोंडा तासीव एकच आहे. दौलताबाद पृथ्वीवर चखोट गड खरा, परंतु तो उंचीने थोडका. दौलताबादचे दशगुणी गड उंच असे देखोन बहुत संतुष्ट झाले आणि बोलिले, तक्तास जागा हाच गड करावा.”

ह्या हिंदुस्थानच्या भूमीवर अनेक परकीयांनी राज्य केले. परंतु रायगड हा नेहमी सत्तेच्या केंद्रस्थानी राहिला. प्रत्येक सत्ताधाऱ्यांच्या काळात रायगडचे नामकरण करण्यात आले. आजपर्यंत या किल्ल्याला १५ नावे देण्यात आली.

१. रायगड
२. रायरी
३. इस्लामगड
४. नंदादीप
५. जंबुद्वीप
६. तणस
७. राशिवटा
८. बदेनूर
९. रायगिरी
१०. राजगिरी
११. भिवगड
१२. रेड्डी
१३. शिवलंका
१४. राहीर
१५. पूर्वेकडील जिब्राल्टर

रायगडावरील राज्याभिषेक सोहळा

इतिहासात यां रायगडाने बरेच सोहळे अनुभवले परंतु सर्वात देखणा सोहळा पार पडला तों म्हणजे छत्रपती शिवरायांचा राज्यभिषेक सोहळा. गडावरील राज सभेत ६ जून १६७४, ज्येष्ठ शुद्ध १३ शके १५९६, शनिवार या दिवशी राज्याभिषेक सोहळा संपन्न झाला. यां सोहळ्याला देश विदेशातील सर्वांनीच उपस्थिती लावली होती. इतिहासामध्ये सोनेरी अक्षरामध्ये कोरून ठेवावी अशीच ती घटना होती. एका जहागीरदाराचा मुलगा हिंदवी स्वराज्याचा छत्रपती होतोय ही गोष्ट साधी नव्हती.

राज्यभिषेक सोहळा संपन्न झाल्यानंतर काही दिवसातच माँसाहेब जिजाऊ यांचे निर्वाण झाले. अशा काही घटनानंतर महाराजांना पुन्हा राज्यभिषेक करून घेण्याची विनंती करण्यात आली वं लोकांच्या समाधानासाठी ४ सप्टेंबर १६७४, ललिता पंचमी आश्विन शुद्ध ५, आनंद संवत्सर शके १५९६ पुन्हा तांत्रिक पद्धतीने हा राज्यभिषेक निश्चलपुरी गोसावी या पुरोहितांच्या हस्ते संपन्न झाला.

ह्याच ठिकाणी स्वराज्याचे दुसरे छत्रपती, संभाजी राजे ह्यांचा १६ जानेवारी १६८१ रोजी राज्यभिषेक सोहळा पार पडला आणि छत्रपती शिवाजी महराजांच्या निधनानंतर त्यांनी स्वराज्याची सूत्रे हातात घेतली.

रायगड किल्ल्यावरील मुख्य आकर्षणे

१. पाचाडचा जिजाबाईंचा वाडा
२. खुबलढा बुरूज
३. नाना दरवाजा
४. मदारमोर्चा किंवा मशीदमोर्चा
५. महादरवाजा
६. चोरदिंडी
७. हत्ती तलाव
८. गंगासागर तलाव
९. स्तंभ
१०. पालखी दरवाजा
११. मेणा दरवाजा
१२. राजभवन
१३. रत्‍नशाळा
१४. राजसभा
१५. नगारखाना
१६. बाजारपेठ
१७. शिरकाई देऊळ
१८. जगदीश्वर मंदिर
१९. महाराजांची समाधी
२०. कुशावर्त तलाव
२१. वाघदरवाजा
२२. टकमक टोक
२३. हिरकणी टोक
२४. वाघ्या कुत्र्याची समाधी

रायगडाचे निर्माते हिरोजी इंदुलकर

हिरोजी इंदुलकर हे स्वराज्याचे बांधकाम प्रमुख होते. एखाद्या सिव्हिल इंजिनिअरला सुद्धा जमणार नाही असे बांधकाम हिरोजी इंदुलकर यांनी रायगडाचे केले होते. रायगडावरचे तळे, देऊळ, महाल, दरवाजे, राजदरबार असे संपूर्ण बांधकाम त्यांचा अधिपत्याखाली हिरोजीने करून घेतले. आपण दिलेली जबाबदारी हिरोजीने चोख पार पाडली हे बघून राजे खूप खुश झाले. राजांनी खुश होतं हिरोजीना विचारले. हिरोजी आज तुम्ही मागायचं आणी कुठलाही विचार न करता आम्ही ते द्यायचं.

मागा हिरोजी संकोच न करता जे पाहिजे असेल ते मागा. हिरोजी थोडा वेळ गप्प झाले. पुन्हा महाराजानी हिरोजीना विचारणा केली. हिरोजी म्हणाले, राज आणिक काही नको, फक्त रायगडावर जे जगदीश्वराच मंदिर आहे. त्यांचा एका पायरीवर नाव कोरायची अनुमती द्या फक्त. महाराज अचंबित झाले. मागायचं तर वतन, जहागीरी मागता आली असती मागितलं तर काय, पायरीवर नाव कोरायची परवानगी. महाराजांनी हसत हसत होकार दिला. आज जरी तुम्ही रायगडावर गेलात आणी तिथे जगदीश्वराच्या मंदिरात गेलात तर तिथे तुम्हाला एका पायरीवर “सेवेचे ठायी तत्पर हिरोजी इंदुळकर” अस लिहिलेलं दिसेल.

छत्रपती शिवाजी महाराजांचे निधन

ह्या रायगडाने जसे सुखाचे सोहळे बघितले, तसे दुखाचे सोहळे सुद्धा बघितले. त्यातील स्वराज्याच्या इतिहासातील सर्वात दुखद घटना म्हणजे छत्रपती शिवाजी महाराजांचे निधन. ३ एप्रिल १६८० रोजी हनुमान जन्मोत्सवाच्या दिवशी सर्वजण उत्सवात मग्न होते आणि रायगडावरून निरोप आला की महाराज गेले. ही बातमी संपूर्ण स्वराज्यात वाऱ्यासारखी पसरली. राजे गेले आणि संपूर्ण रयत दुखात बुडाली होती. रायगडच्या इतिहासातील तो काला दिवस ठरला.

FAQs

निष्कर्ष

आम्हाला विश्वास आहे की या लेखात प्रस्तुत रायगड किल्ल्याची माहिती (Raigad Fort Information In Marathi) तुम्हाला नक्कीच आवडली असेल. ही माहिती तुम्ही तुमच्या मित्र आणि प्रियजनांबरोबर नक्की शेअर करा, जेणेकरून त्यांनाही रायगड किल्ल्याचा इतिहास व त्याचे महत्व समजेल.

तुम्ही आमच्या वेबसाईटवर असे अनेक रोचक लेख वाचू शकता. जर तुम्ही आमच्या ग्रुपमध्ये सामील होऊ इच्छित असाल आणि नवीनतम अपडेट्स आणि माहिती मिळवू इच्छित असाल, तर कृपया आमच्या व्हाट्सअप ग्रुपमध्ये सामील व्हा. धन्यवाद!

अधिक वाचा

• तुम्हाला सिंहगड किल्ल्याविषयी अधिक माहिती वाचायची असल्यास, आमचा सिंहगड किल्ल्याची संपूर्ण माहिती ब्लॉग वाचा.
• Ram Mandir Ayodhya History in Marathi : कोर्ट ते भव्य मंदिरापर्यंतचा संपूर्ण इतिहास!
• केदारनाथ मंदिर माहिती मराठी। Kedarnath Temple Information In Marathi