सावित्रीबाई फुले यांची माहिती – Savitribai Phule Information In Marathi

नमस्कार मित्रानो, ह्या लेखात आपण सावित्रीबाई फुले यांची माहिती (Savitribai Phule Information in Marathi) पाहणार आहोत. भारतातील पहिल्या महिला शिक्षिका म्हणून, जर तुम्ही गूगलवर सर्च केले तर पहिलं नाव सावित्रीबाई फुले यांचं येतं. भारतात स्त्री शिक्षणाचं रोप त्यांनी लावलं, आणि आज त्या रोपाचं एक मोठ्या वटवृक्षात रूपांतर झालेलं चित्र आपण सर्वजण बघत आहोत.

चूल आणि मूल ह्या संकल्पनेत कित्येक वर्ष खितपत पडलेल्या स्त्रियांना शिक्षण देऊन साक्षर बनवणं आणि स्वतःच्या पायावर उभं करण्याचं शिवधनुष्य त्यांनी हाती घेतलं आणि आपलं संपूर्ण आयुष्य त्यासाठी खर्ची घातलं. आज भारतातील अनेक मुली शिक्षण घेऊन स्वतःच्या पायावर उभ्या राहत आहेत, तसेच पुरुषांच्या खांद्याला खांदा लाऊन काम करत आहेत; ह्याच सर्व श्रेय जातं ते सावित्रीमाईंना.

त्यांनी समाजसुधारक म्हणून केलेलं कार्य सुद्धा खूप मोठं आहे. त्यावेळी समाजात चालत असलेल्या अनेक चुकीच्या रूढी आणि परंपरांना विरोध करून त्यांना समूळ नष्ट करण्याचं काम त्यांनी केलं. उच्चवर्णीय समाजाच्या विरोधात जाऊन शिक्षण व समाजसुधारण्याचं कार्य करणं सोपं नव्हतं, ह्याचा त्यांना नाहक त्रास सुद्धा भोगावा लागला. लोकांचे दगडधोंडे खावे लागले; काही प्रसंग अशी आली की त्यांचा जीवावर सुद्धा बेतला, पण त्यांनी घेतलेला वसा आजन्म सोडला नाही.

आज सावित्रीबाईंच्या मुळे उच्च शिक्षण घेऊन स्वतःच्या पायावर उभं राहणाऱ्या बहुतांश मुलींना सावित्रीबाई फुले ह्या नावाचा आणि त्यांचा कार्याचा विसर पडलेला आहे. त्यांचं जीवन व त्यांचा कार्याबद्दल जाणून घेण्यासाठी ह्या लेखात दिलेली सावित्रीबाई फुले यांची माहिती नक्की वाचा.

सावित्रीबाई फुले यांचा जन्म व परिवार

भारतातील पहिल्या महिला शिक्षिका आणि समाजसुधारक, सावित्रीबाई फुले यांचा जन्म ३ जानेवारी १८३१ रोजी, महाराष्ट्रातील सातारा जिल्ह्यातील नायगाव येथे झाला. त्यांच्या वडिलांचे नाव खंडोजी नेवसे आणि आईचे नाव लक्ष्मीबाई होते. सावित्रीबाईचे वडील गावचे पाटील होते. लहानपणापासूनच निर्भीड विचारांच्या सावित्रीबाईंचे लग्न अवघ्या नवव्या वर्षी ज्योतिराव फुले यांच्यासोबत झाले. त्यांनी समाज सुधारणा आणि शिक्षण यामध्ये महत्त्वाचे योगदान दिले.

लग्नाच्या वेळी ज्योतिरावांचे वयही अवघे तेरा वर्ष होते. खेळण्याच्या आणि बागडण्याच्या वयात दोघांचे लग्न झाले. ज्योतिरावांसोबत लग्न करून सावित्रीबाई पुण्यात आल्या. फुलांचा व्यवसाय असल्यामुळे ज्योतिरावांचे आडनाव “फुले” असे पडले होते, तसेच त्यांचे मूळ आडनाव “गोरे” असे होते. पुण्यातील फुलेबाग ही सावित्रीबाईंच्या सासऱ्यांनी, गोविंदराव फुले यांनी, पेशव्यांनी बक्षीस म्हणून दिलेली जमीन होती. ज्योतिबा फुले आणि सावित्रीबाई ह्या दांपत्यांना मुलं नसल्यामुळे त्यांनी एका विधवेच्या मुलाला दत्तक घेतले आणि त्याचे नाव ठेवले यशवंतराव फुले.

सावित्रीबाई फुले यांचे शिक्षण

लग्नाआधी सावित्रीबाईंनी कोणतेही शालेय शिक्षण घेतले नव्हते, कारण चूल आणि मूल या संकल्पनेत अडकलेल्या समाजाने स्त्रियांना शिक्षण घेऊ देण्याची परवानगी दिली नव्हती. सावित्रीबाईंच्या लहानपणी त्यांना एकदा एक पुस्तक सापडले. त्या पुस्तकाकडे बघत असताना अचानक त्यांच्या वडिलांनी त्यांना पाहिले, आणि ते पुस्तक हातातून काढून बाहेर फेकून दिले. तिथून सावित्रीबाईंना शिक्षण घेण्याची इच्छा मनात जागृत झाली, आणि ती इच्छा त्यांच्या पती ज्योतिरावांनी पूर्ण केली.

ज्योतिरावांची आई लहानपणीच स्वर्गवासी झाली होती. त्यांचा सांभाळ त्यांची मावस आत्या सगुणाऊ यांनी केला, आणि त्यांनी त्यांना मातृप्रेमाची अजिबात उणीव भासू दिली नाही. तेव्हा भारतावर ब्रिटिश हुकूमत होती. सगुणाऊ एका इंग्रज अधिकार्‍यांच्या घरी त्यांच्या मुलाचा सांभाळ करण्याचे काम करत होत्या.

ब्रिटिश अधिकार्‍यांच्या घरात संपूर्ण संभाषण इंग्रजीत चालत असल्यामुळे ज्योतिरावांच्या आत्याही इंग्रजी शिकू लागल्या आणि त्या थोडेफार इंग्रजी बोलू लागल्या. त्यांनी ज्योतिरावांना शिकण्यास प्रेरित केले. प्रथम ज्योतिरावांनी शिक्षण पूर्ण केले आणि नंतर त्यांनी सावित्रीबाई व सगुणाऊंना शिक्षण दिले. त्यांनी घेतलेल्या शिक्षणाचा उपयोग समाजातील इतर घटकांना व्हावा यासाठी त्यांनी निरक्षर व महिलांना शिक्षण देण्याचे कार्य हाती घेतले.

सावित्रीबाई फुले यांचे शैक्षणिक कार्य

महात्मा ज्योतिराव फुले यांच्या मार्गदर्शनाखाली निरक्षर मुली व महिलांना साक्षर बनवण्याचे कार्य सुरू झाले. १ मे १८४७ रोजी या शुभ कार्याचा प्रारंभ झाला. सावित्रीबाईंनी एक मुलींची शाळा सुरू केली, जिथे प्रवेश घेतलेल्या मुलींना शिकवत होत्या. परंतु काही कारणास्तव ती शाळा थोड्या काळानंतर बंद पडली. त्यानंतर, १८४८ मध्ये पुणे येथील भिडेवाड्यात महात्मा फुले व सावित्रीबाईंनी मुलींची शाळा सुरू केली. या शाळेत ६-७ लहान मुलींनी प्रवेश घेतला. ही एक ऐतिहासिक घटना होती, जी सुवर्णाक्षराने लिहिली गेली. या शाळेत मुख्याध्यापिका व शिक्षिका या दोन्ही भूमिका सावित्रीबाईंनी पार पाडल्या.

यानंतर ही घोडदौड़ अशीच सुरू राहिली. १८४८ ते १८५१ या चार वर्षांत जवळपास १८ शाळा सुरू करण्यात आल्या आणि या शाळांत अनेक विद्यार्थ्यांनी प्रवेश घेतला. १७ फेब्रुवारी १८५२ मध्ये पहिली वार्षिक परीक्षा घेण्यात आली, आणि या परीक्षेत बसलेल्या मुलामुलींची संख्या खूपच जास्त होती. केवळ चार वर्षांत त्यांनी शिक्षणाचा प्रसार व प्रचार मोठ्या वेगाने केला. शिक्षणाचे महत्व समजून घेतलेल्या लोकांनी सावित्रीबाईंनी सुरू केलेल्या शाळांत प्रवेश घेऊन शिकायला सुरुवात केली.

त्यांचे कार्य पाहून अनेक समाजसेवकांनी महिलांसाठी आणि पुरुषांसाठी शाळा सुरू केल्या. लेखन व वाचनाच्या जोडीला मुलींना स्वतःच्या पायावर उभं राहून कमावता यावं, यासाठी त्यांनी व्यावसायिक शिक्षणाची सुविधा उपलब्ध करून दिली. शिक्षण घेण्याचा अधिकार केवळ एका जातीपुरता मर्यादित ठेवला होता; सावित्रीबाई व महात्मा फुले यांनी शिक्षणाची गंगा सर्व जाती-धर्माच्या मुला-मुलींसाठी खुली केली.

धर्म बुडाला म्हणून आक्षेप घेणाऱ्या कर्मठ लोकांनी सावित्रीबाईंच्या अंगावर दगड फेकले, त्यांच्यावर शेण फेकणे, थुंकणे यासारख्या त्रासदायक गोष्टी सहन कराव्या लागल्या. त्यांना राहतं घर सोडावं लागलं, जीवावर बेतणारे प्रसंग आले; पण सावित्रीबाईंनी या सर्व गोष्टींना भीक न घालता शिक्षण देण्याचे पवित्र कार्य सुरूच ठेवले.

सावित्रीबाई फुले म्हणायच्या, “जर तुम्ही एका पुरुषाला शिक्षित केले, तर तुम्ही एक व्यक्तीला शिक्षित करत आहात. पण जर तुम्ही एका स्त्रीला शिक्षित केले, तर तुम्ही संपूर्ण कुटुंब आणि अखेरीस एक राष्ट्र शिक्षित करत आहात.” त्यांच्या दूरदर्शी विचारांमुळे त्यांनी महिलांना शिक्षण देण्याचा निर्णय घेतला, आणि अनेक आव्हानांना सामोरे जाताना त्या कधीही घाबरल्या नाहीत.

सावित्रीबाई फुले यांचे सामाजिक कार्य

२४ सप्टेंबर १८७३ रोजी महात्मा ज्योतिराव फुले यांनी सत्यशोधक समाजाची स्थापना केली. त्या वेळी समाज जातींमध्ये विभागलेला होता आणि उच्चवर्णीय समाजाकडून खालच्या जातांच्या समाजाची प्रचंड पिळवणूक होत होती. रंजल्या-गंजल्या समाजाला या जाचातून मुक्त करून त्यांना त्यांच्या हक्कांची जाणीव करून देणे, हा सत्यशोधक समाज स्थापनेचा उद्देश होता. सावित्रीबाईंनीही पतीच्या खांद्याला खांदा लावून समाजसेवेचे हे कार्य केले. समाजात बलावत चाललेल्या काही विचित्र रूढींना लगाम घालण्याचे काम त्यांनी केले.

पूर्वी बालविवाह मोठ्या प्रमाणात होत असत, आणि बर्‍याच मुली लहान वयातच विधवा होत असत. ह्या विधवांना टक्कल करून कुरूप केले जात असे. तसेच १९व्या शतकाच्या प्रारंभात बंद झालेली सती परंपरा सुद्धा जोर धरत होती; यात विधवांना मृत नवऱ्याच्या चितेवर जीवंत जाळले जात असे. जर ह्या विधवा महिलांनी वाचले, तर त्या वासनांधांच्या शिकार बनत, आणि गरोदर राहिलेल्या विधवांना समाज नरक यातना भोगायला लावत असे. त्यांना समाजाच्या भीतीने भ्रूणहत्या किंवा आत्महत्या करण्यावाचून गत्यंतर नसे.

अशा महिलांना आधार देण्यासाठी ज्योतिराव आणि सावित्रीबाईंनी मिळून बालहत्या प्रतिबंधक गृह सुरू केले. तिथे ह्या विधवा व गरोदर महिलांना आधार मिळाला, आणि त्यांच्या बालंतपणापासून राहण्याची सर्व सोय करण्यात आली. सावित्रीबाई हे बालहत्या प्रतिबंधक गृह देखरेखीत होत्या. विधवा महिलांना पुनर्विवाह करता यावा, जेणेकरून कमी वयात आयुष्य उद्ध्वस्त झालेल्या मुलींना नवीन आयुष्य सुरू करता येईल, यासाठी त्यांनी प्रयत्न केले. टक्कल करून विधवा महिलांना कुरूप करण्याची प्रथा बंद करण्यासाठी त्यांनी नाभिक समाजाशी संवाद साधला आणि संपूर्ण समाजाला या प्रथेला विरोध करण्यास प्रवृत्त केले.

सत्यशोधक समाजात ज्योतिराव फुले सोबत सावित्रीबाई अग्रस्थानी राहून कार्यरत होत्या. त्यांनी हुंडाबंदी करून अनेक लग्न कमी खर्चात व पुरोहितांच्या मदतीशिवाय लावली. कामधंदा नसलेल्या स्त्रिया वासनांधांच्या तावडीत सापडून शरीरविक्री करू लागल्या; ह्याला आळा घालण्यासाठी सत्यशोधक समाजात अशा स्त्रियांना सामील करून, त्यांचे प्रबोधन करून त्यांना चांगल्या मार्गाने प्रवृत्त केले. १८७७ साली संपूर्ण महाराष्ट्रात भीषण दुष्काळ पडला, लोक अन्न-पाण्याविना तडफडू लागले, आणि ब्रिटिश सरकार त्यांना अधिक पीडा देत होते. महात्मा फुले ह्या घटनेने खूप व्यथित झाले. त्यांनी संपूर्ण महाराष्ट्र फिरून काही धन गोळा केले, ज्यातून भूकेल्यांना अन्नदान करता यावे यासाठी ‘व्हिक्टोरिया बालाश्रम’ उघडला. तिथे आलेल्या प्रत्येक भूकेल्याला अन्न शिजवून खाऊ घालण्याचे काम सावित्रीबाईंनी केले.

२८ नोव्हेंबर १८९० रोजी महात्मा फुले स्वर्गवासी झाले; परंतु पतीच्या जाण्याने सावित्रीबाईंना थोडा गोंधळ नाही झाला, आणि त्यांचे कार्य अखेरच्या श्वासापर्यंत सुरूच राहिले.

सावित्रीबाई फुले यांच्या कविता आणि पुस्तके

सावित्रीबाई फुले शिक्षिका, समाजसेविका आणि एक उत्तम कवियत्री सुद्धा होत्या. त्यांनी समाजप्रबोधन करणाऱ्या अनेक कविता आणि पुस्तके देखील लिहिली. त्यांच्याद्वारे लिहिलेल्या काही कविता आणि पुस्तके, आम्ही खालीलप्रमाणे दिली आहेत.

• काव्यफुले (१८५४ काव्यसंग्रह)
• बावनकशी सुबोध रत्नाकर (१८९२)
• जा, शिक्षण मिळवा
• सावित्रीबाईंची गाणी (१८९१)
• जोतिबांची भाषणे (संपादिका : सावित्रीबाई फुले १८५६)

सावित्रीबाई फुले यांचे पुरस्कार

१९व्या शतकात ब्रिटिश हुकूमत असल्यामुळे त्यांच्या कार्याची दखल घेता आली नाही. परंतु महात्मा ज्योतिराव फुले आणि सावित्रीबाई फुले यांचे कार्य खूप मोठे होते. तरीसुद्धा, तत्कालीन ब्रिटिश सरकारने त्यांच्या कार्याची दखल घेत १८५२ साली मेजर कॅन्डी या ब्रिटिश अधिकाऱ्याच्या हस्ते त्यांचा सत्कार करण्यात आला.

तसेच, त्यांच्या अनेक शाळा व सामाजिक कार्याला ब्रिटिश सरकारने अनुदान सुद्धा दिले. सावित्रीबाई फुले यांच्या स्मृतीला सतत तेवत ठेवण्यासाठी भारतात ३ जानेवारी हा दिवस “बालिकादिन” म्हणून साजरा केला जातो.

सावित्रीबाई फुले यांचा मृत्यू

१८९६-९७ मध्ये पुण्यात प्लेगची भयंकर साथ पसरली होती. ह्या साथीमध्ये अनेक लोकांचा मृत्यू झाला. ब्रिटिश सरकार प्लेगपीडित लोकांवर भयंकर अन्याय करत होते.

ही साथ रोखण्यासाठी सावित्रीबाई फुले यांनी पुढाकार घेतला आणि ससाणे यांच्या माळावर प्लेगपीडितांसाठी एक दवाखाना सुरू केला, जिथे ह्या लोकांवर उपचार सुरू झाले. स्वतःच्या जीवाची पर्वा न करता सावित्रीबाई स्वतः ह्या लोकांना बरे करण्यासाठी प्रयत्न करू लागल्या.

सेवा बजावत असताना प्लेगचा संसर्ग सावित्रीबाईंना देखील झाला. अवघा आयुष्य समाजसेवेत वाहून घेतलेल्या सावित्रीबाईंना अखेर मृत्यूने गाठले, आणि १० मार्च १८९७ रोजी त्यांचा मृत्यू झाला.

FAQs

सारांश

आम्हाला विश्वास आहे की या लेखात प्रस्तुत सावित्रीबाई फुले यांची माहिती (Savitribai Phule Information in Marathi) तुम्हाला नक्कीच आवडली असेल. ही माहिती तुम्ही तुमच्या मित्र आणि प्रियजनांबरोबर नक्की शेअर करा, जेणेकरून त्यांनाही सावित्रीबाई फुले यांचे जीवन आणि त्यांच्या स्त्री शिक्षण आणि सामाजिक योगदानाची माहिती मिळेल.

तुम्ही आमच्या वेबसाईटवर असे अनेक रोचक लेख वाचू शकता. जर तुम्ही आमच्या ग्रुपमध्ये सामील होऊ इच्छित असाल आणि नवीनतम अपडेट्स आणि माहिती मिळवू इच्छित असाल, तर कृपया आमच्या व्हाट्सअप ग्रुपमध्ये सामील व्हा. धन्यवाद!