लोहगड किल्ल्याची माहिती – Lohagad Fort Information In Marathi

नमस्कार मित्रांनो, या लेखात आपण लोहगड किल्ल्याची माहिती (Lohagad Fort Information in Marathi) पाहणार आहोत. हा किल्ला लोणावळा शहरापासून थोड्याच अंतरावर स्थित आहे. या किल्ल्याला २००० वर्षांपूर्वीचा इतिहास लाभला आहे. सह्याद्रीच्या डोंगरामध्ये स्थित असलेला हा किल्ला पावसाळ्यात हिरवाईने नटलेला असतो, आणि त्याचे सौंदर्य पाहण्याजोगे असते. ट्रेकरसाठी लोहगड किल्ला म्हणजे सर्वात आवडीचे ठिकाण.

स्वराज्याच्या इतिहासात प्रतापगड, रायगड, सिंहगड, जंजिरा यांसारख्या किल्ल्यांप्रमाणेच लोहगड किल्ल्याचे महत्त्व देखील अत्यंत महत्वाचे आहे. छत्रपती शिवरायांनी जेव्हा मिर्झाराजे जयसिंग यांच्यासोबत तह केला, त्या तहामध्ये २३ किल्ले मिर्झाराजांना देऊ केले. त्यामध्ये मावळ प्रांतात असणाऱ्या या लोहगडाचाही समावेश होता.

या किल्ल्याने आजवर अनेक राजवटी पाहिल्या आहेत. या किल्ल्याचा इतिहास, भौगोलिक स्थिती, गडावर पाहण्यासारखी ठिकाणे व इतर माहिती जाणून घेण्यासाठी, या लेखात दिलेली लोहगड किल्ल्याची माहिती जरूर वाचा.

लोहगड किल्ल्याची माहिती आणि इतिहास – Lohagad Fort Information in Marathi

या किल्ल्याचा इतिहास २००० वर्षांपूर्वीचा असल्याचे पुरावे बघायला मिळतात. भारतातील पुरातन राजवटींपैकी सातवाहन, चालुक्य, यादव या राजवटींच्या कार्यकाळात, त्यांनी राज्य केलेल्या काही किल्ल्यांमध्ये लोहगड किल्ल्याचा देखील समावेश होतो. यावरून आपल्याला अंदाज येतो की ह्या किल्ल्याचा इतिहास किती जुना असेल. खाली लोहगड किल्ल्याचा इतिहास आणि त्याबद्दलची संपूर्ण माहिती दिली आहे.

निजामशाहीचे वर्चस्व

१४९० मध्ये निजामशाहीचा उदय झाला, त्यावेळी मलिक अहमद यांनी दख्खनवर आक्रमण करत काही किल्ले आपल्या ताब्यात घेतले, त्यामध्ये लोहगड किल्लाही समाविष्ट होता. निजामशाही संपुष्टात येऊन संपूर्ण दख्खनवर आदिलशाहीचे वर्चस्व निर्माण झाले. १६३० मध्ये या किल्ल्यावर आदिलशाहीचे हुकूमत होती.

मराठा साम्राज्याचे वर्चस्व

स्वराज्य स्थापनेनंतर, छत्रपती शिवाजी महाराजांनी १६५७ मध्ये लोहगड व त्यापासून काही अंतरावर असणारा विसापूर किल्ला ताब्यात घेतला. १६६५ मध्ये मिर्झाराजे जयसिंग यांच्यासोबत महाराजांनी पुरंदराचा तह केला. या तहात स्वराज्यातील २३ महत्त्वाचे किल्ले देण्यात आले, त्यामध्ये लोहगड समाविष्ट होता. आग्र्यावरून सुटका झाल्यावर, महाराजांनी तहात दिलेले किल्ले परत घेण्याची मोहीम सुरू केली आणि १६७० साली लोहगड किल्ला जिंकून पुन्हा स्वराज्यात आणला.

त्यानंतर, बरेच वर्ष हा किल्ला मराठ्यांच्या ताब्यात होता. जेव्हा छत्रपती शिवाजी महाराजांनी सुरत लुटली, त्यामध्ये जमा केलेली धनसंपत्ती व मौल्यवान ऐवज, सरनौबत नेताजी पालकर यांनी लोहगडावर ठेवला, असे दाखले इतिहासात मिळतात.

कान्होजी आंग्रे यांना दिला भेट

१७१३ साली, छत्रपती शाहू महाराजांनी दर्यासरखेल कान्होजी आंग्रे यांच्या कर्तबगारी व स्वराज्यनिष्ठेवर खुश होऊन त्यांना हा किल्ला दिला.

पेशव्यांनी घेतला ताब्यात

१७२० साली, पेशव्यांनी हा किल्ला ताब्यात घेऊन किल्ल्याचे बांधकाम अधिक भक्कम केले व किल्ल्याला मजबुती दिली. १८०३ साली, इंग्रजांनी या किल्ल्यावर आक्रमण करत लोहगड आपल्या ताब्यात घेतला. त्यानंतर, दुसऱ्या बाजीरावाने शर्थीचे प्रयत्न करत किल्ला जिंकून घेतला.

परत १८१८ मध्ये, इंग्रजांनी आक्रमण करत प्रथम विसापूर किल्ला ताब्यात घेतला. त्यानंतर, दुसऱ्या बाजीरावाने या किल्ल्यावर इंग्रजांना वर्चस्व प्रस्थापित करण्यास सांगितले व किल्ला इंग्रजांच्या ताब्यात राहिला. भारत स्वतंत्र होईपर्यंत, हा किल्ला इंग्रजांच्या ताब्यातच होता.

लोहगड किल्ल्याची भौगोलिक स्थिती

लोहगड किल्ला महाराष्ट्रातील पुणे जिल्ह्यात, मावळ डोंगररांगेत स्थित आहे. किल्ल्याची उंची ३४२० फूट असून, तो समुद्रसपाटीपासून १०३३ मीटर उंचीवर आहे. लोहगड किल्ला इ.स.पूर्व २००० वर्षांपूर्वी उभारला गेला असावा, असे अनुमान आहे. लोणावळा आणि मळवली गावांच्या जवळ असलेल्या या किल्ल्याचे ऐतिहासिक महत्त्व व भौगोलिक स्थितीमुळे तो महत्त्वाचा मानला जातो.

लोहगड किल्ल्याच्या आसपास विविध आकर्षक ठिकाणं उपलब्ध आहेत. किल्यावरून पवना धरणाचे अप्रतिम दृश्य पाहायला मिळते. तसेच, तिकोना, तुंग आणि विसापूर किल्ले देखील इथून थोड्याच अंतरावर स्थित आहेत. किल्ल्याच्या भौगोलिक रचनेमुळे ते एक महत्त्वाचे गिरिदुर्ग आहे. किल्ल्याच्या आजुबाजूला नैसर्गिक सौंदर्य असलेला परिसर आहे, जो पर्यटकांना आकर्षित करतो.

लोहगड किल्ल्याच्या ऐतिहासिक वास्तू

तुम्ही जर कधी लोहगडावर फिरण्यासाठी गेलात, तर तिथे तुम्हाला बघण्यासारख्या अनेक पुरातन वास्तू दिसतील. त्या वास्तूंची माहिती खालील प्रमाणे दिली आहे, जेणेकरून तुम्हाला तिथे गेल्यानंतर त्या वास्तूच्या इतिहासाबद्दल प्रश्न निर्माण होणार नाहीत.

• हनुमान दरवाजा: हा दरवाजा किल्ल्यावरचा सर्वात जुना दरवाजा आहे. ही वास्तू किल्ल्याच्या पुरातन इतिहासाची साक्ष देत आजही भक्कमपणे उभी आहे.
• गणेश दरवाजा: हा दरवाजा सुद्धा किल्ल्यावरील मुख्य दरवाजांपैकी एक आहे. यावर भगवान गणेशाची मूर्ती असल्यामुळे याला गणेश दरवाजा असे नाव देण्यात आले आहे. याच्या आतील बाजूस शिलालेख आहे, ज्यावर काही माहिती कोरलेली दिसेल.
• नारायण दरवाजा: जेव्हा कान्होजी आंग्रे यांच्याकडून पेशव्यांनी किल्ला ताब्यात घेतला, तेव्हा नाना फडणवीस यांच्या आदेशानुसार या किल्ल्यावर नारायण दरवाजाचे बांधकाम करण्यात आले.
• महादरवाजा: किल्ल्यावरील महादरवाजाचे बांधकाम नाना फडणवीस यांच्या कालावधीत पार पडले. हा दरवाजा बांधण्यासाठी तब्बल चार वर्षांचा कालावधी लागला. महादरवाजातून आत शिरल्यानंतर तुम्हाला एक दर्गा नजरेस पडतो. या दर्ग्याचे बांधकाम जुने असून दर्ग्याच्या बाहेर किल्ल्याचे बांधकाम करण्यासाठी चुना बनविण्याची दगडी घाणे बघायला मिळेल.
• तलाव: किल्ल्यावर पिण्याच्या पाण्याची सोय व्हावी, यासाठी हे तलाव बांधण्यात आले आहेत. किल्ल्यावर दोन तलाव असून त्यांना छोटा तलाव आणि मोठा तलाव अशी नावे देण्यात आली आहेत. छोटा तलाव हा आधीपासूनच किल्ल्यावर अस्तित्वात होता, तर मोठ्या तलावाची बांधणी नाना फडणवीस यांच्या कार्यकाळात झाली. छोटा तलाव अष्टकोनी असून मोठा तलाव सोळा कोनी आहे.
• विंचूकाटा: लोहगड किल्ल्यावर विंचवाच्या नांगीसारखा दिसणारा एक भाग आहे, त्या भागाला विंचूकाटा असे नाव देण्यात आले आहे. गडावरून आजूबाजूच्या प्रदेशावर लक्ष ठेवण्यासाठी या भागाचा उपयोग करण्यात येत असे. विंचू काट्याच्या खालचा संपूर्ण भूभाग जंगलाने वेढलेला आहे.
• लक्ष्मी कोठी: लोहगडावर राहणाऱ्या राजेशाही लोकांसाठी एक इमारत बांधण्यात आली आहे, त्याला लक्ष्मी कोठी असे नाव देण्यात आले आहे. गडावरील बहुतेक इमारती भग्न अवस्थेत आहेत. याच लक्ष्मी कोठीच्या पश्चिम बाजूस विंचूकाटा स्थित आहे.
• शिवमंदिर: गडावर भगवान शंकराचे एक छोटे मंदिर असून या मंदिरात एक पिंड आहे. छत्रपती शिवाजी महाराजांनी हा किल्ला स्वराज्यात आणला तेव्हा हे मंदिर बांधले गेल्याचे सांगितले जाते.
• पाण्याचे टाके: पावसाळ्यातील पाणी जास्त काळापर्यंत साठवून ठेवण्यासाठी हे पाण्याचे टाके उपयोगात आणले जात असे. या टाक्यातील पाणी चविष्ट आणि थंडगार असून गड भ्रमंती करण्यासाठी येणारे पर्यटक या पाण्याची चव चाखून बघतात.
• तटबंदी व बुरुज: लोहगड किल्ल्याची तटबंदी मजबूत व भक्कम असून इथे शत्रूवर नजर ठेवण्यासाठी तटबंदीला लागूनच बुरुज बनविले आहेत. या बुरुजावरून शत्रूवर व्यवस्थित नजर ठेवता येत असे. शत्रू किल्ल्याच्या कोणत्याही दिशेने आला तरीसुद्धा बुरुजावर उभ्या असलेल्या सैनिकाला तो व्यवस्थित दिसत असे. अशा प्रकारचे बुरुज व भक्कम तटबंदी तुम्हाला किल्ल्यावर बघता येतील.

लोहगड किल्ल्यावर जाण्याचे मार्ग

खाजगी वाहन: किल्ले लोहगडावर जर तुम्ही जाणार असाल, तर शक्यतो स्वतःचे खाजगी वाहन करून जाणे तुमच्यासाठी सोयीस्कर ठरेल. कारण, खाजगी वाहन करून गेलात तर तुम्हाला लोहगड शिवाय, विसापूर किल्ला व लोणावळ्यामधील इतर ठिकाणे सुद्धा बघता येतील. खाजगी वाहनाने लोणावळ्याहून तुम्हाला लोहगडवाडी पर्यंत जाता येईल. त्यानंतर, तिथून लोहगडावर चालत पोहोचता येईल.

रेल्वे: जर तुम्हाला पुणे किंवा मुंबईहून ट्रेनने किल्ले लोहगड बघण्यासाठी यायचं असेल, तर तुम्ही मळवली स्टेशनवर उतरून खाजगी वाहन करून तिथून किल्ले लोहगडावर येऊ शकता. लोहगडवाडी सोडल्यानंतर दरम्यान तुम्हाला एक खिंड लागते. या खिंडीचे नाव गायमुख खिंड आहे. गायीच्या आकाराचे तोंड असल्यामुळे, या खिंडीला गायमुख खिंड असे नाव पडले. या खिंडीत आल्यानंतर, उजव्या बाजूस लोहगड किल्ला व डाव्या बाजूस विसापूर किल्ला आहे. जर तुमच्याकडे दोन दिवसांचा वेळ असेल, तर तुम्हाला हे दोन्ही किल्ले बघता येतील. शिवाय, किल्ल्यावर राहण्याचा आनंद सुद्धा घेता येईल.

काळे कॉलनी: पवना धरण जवळ वसलेल्या काळे कॉलनीमधून सुद्धा तुम्ही किल्ले लोहगडाकडे जाऊ शकता. हा मार्ग थोडा कठीण आहे, आणि बहुतेक लोक सहसा वरील दोन पैकी एक मार्ग निवडतात. परंतु, अनुभवी ट्रेकर्स नेहमी गडावर जाण्यासाठी काळे कॉलनीमधून जाणाऱ्या या मार्गाचा अवलंब करतात. किल्ले लोहगडावर जाण्यासाठी तुम्हाला कुठल्याही प्रकारची एसटी किंवा बस सेवा उपलब्ध नाही.

FAQs

निष्कर्ष

आम्हाला विश्वास आहे की या लेखात प्रस्तुत लोहगड किल्ल्याची माहिती (Lohagad Fort Information in Marathi) तुम्हाला नक्कीच आवडली असेल. ही माहिती तुम्ही तुमच्या मित्र आणि प्रियजनांबरोबर नक्की शेअर करा, जेणेकरून त्यांनाही लोहगड किल्ल्याची माहिती, इतिहास व गडावर उपलब्ध असलेल्या ऐतिहासिक वास्तूंची संपूर्ण माहिती मिळेल.

तुम्ही आमच्या वेबसाईटवर असे अनेक रोचक लेख वाचू शकता. जर तुम्ही आमच्या ग्रुपमध्ये सामील होऊ इच्छित असाल आणि नवीनतम अपडेट्स आणि माहिती मिळवू इच्छित असाल, तर कृपया आमच्या व्हाट्सअप ग्रुपमध्ये सामील व्हा. धन्यवाद!