नमस्कार मित्रांनो, ह्या लेखात आपण राजमाता जिजाऊ यांची माहिती (Rajmata Jijau Information in Marathi) बघणार आहोत. स्वराज्याची मुहूर्तमेढ रोवणाऱ्या राजमाता, राष्ट्रमाता जीजाऊ माँसाहेब हे नाव आपल्या सर्वांच्या परिचयाचे आहे, परंतु त्यांचा इतिहास फार कमी लोकांना माहीत आहे. 17 व्या शतकात संपूर्ण भारत निजामशाही, आदिलशाही आणि मुघलांच्या आधिपत्याखाली होता. स्वराज्य निर्माण होण्याआधी तीच अवस्था होती महाराष्ट्राची.
भरदिवसा मंदिर पाडली जात होती, आया-बहिणीची अब्रू लुटली जात होती, दुष्काळ आणि मुघलांच्या सततच्या आक्रमण आणि अन्यायामुळे शेतकरी भरडला जात होता, गावच्या गाव जाळली आणि लुटली जात होती. मुघलांच्या भीतीने लोक मुठीत जीव घेऊन आपले घरदार सोडून डोंगरदऱ्यामध्ये लपून बसले होते. हा रयतेवर होणारा अन्याय व अत्याचार बघून जीजाऊ माँसाहेबांचे हृदय तिळ तिळ तुटत होतं.
अखेर, 19 फेब्रुवारी 1630 रोजी एका युगपुरुषाचा जन्म त्यांचा पोटी झाला. शिवाई आईच्या नावावरून त्यांचे नाव शिवाजी असे ठेवण्यात आले. मुघलांच्या गुलामगिरीतून रयतेला मुक्त करण्यासाठी स्वातंत्र्याची बाळकडू बाळशिवबाला पाजन्यास त्यानी सुरुवात केली. माँसाहेबांचे विचार आणि शिकवणीमुळे शिवबा राजांनी स्वराज्याची मुहूर्तमेढ रोवली. चार पातशाह्यांना झुंज देत रायगडावर 32 मण सोन्याचं सिंहासन उभं राहील, परंतु ह्या स्वराज्याच्या जडणघडणीत महत्त्वाची भूमिका राहिली ती माँसाहेब जीजाऊंची. त्यांचे योगदान जाणून घेण्यासाठी ह्या लेखात दिलेली राजमाता जिजाऊ यांची माहिती जरूर वाचा.
| वर्णन | माहिती |
|---|---|
| पूर्ण नाव | जिजाबाई शहाजीराजे भोसले |
| जन्म दिनांक | १२ जानेवारी १५९८ |
| जन्म स्थान | सिंदखेड राजा, बुलढाणा जिल्हा, महाराष्ट्र |
| वडिलांचे नाव | लखुजी जाधव |
| आईचे नाव | म्हाळसाबाई |
| वैवाहिक जीवन | १६०५ मध्ये शहाजीराजे भोसले यांच्याशी विवाह |
| संतान | दोन मुले (संभाजी आणि शिवाजी राजे) आणि सहा मुली |
| स्वराज्य स्थापनेतील योगदान | शिवाजी महाराजांची शिक्षिका, शस्त्रविद्या आणि राजकारणातील मार्गदर्शिका |
| मृत्यू दिनांक | १७ जून १६७४ (७६ वर्षांच्या वयात रायगडावर निधन) |
Contents
Read More: सावित्रीबाई फुले यांची माहिती – Savitribai Phule Information In Marathi
राजमाता जिजाऊ यांचा जन्म आणि परिवार
राजमाता जिजाऊंचा जन्म १२ जानेवारी १५९८ रोजी महाराष्ट्रातील बुलढाणा जिल्ह्यातील सिंदखेड राजा येथे एका मराठा घराण्यात झाला. लहानपणापासूनच त्या राजकीय आणि शस्त्रविद्येत पारंगत होत गेल्या. रयतेवर होणाऱ्या अन्याय आणि अत्याचारामुळे त्यांच्या मनात स्वराज्य निर्मितीची प्रेरणा उत्पन्न झाली. ‘जीजाऊ’ म्हणून ओळखल्या जाणाऱ्या जिजामातांनी स्वराज्याच्या संकल्पनेत महत्त्वाची भूमिका बजावली.
जिजाऊंच्या वडिलांचे नाव लखुजी जाधव, आणि आईचे नाव म्हाळसाबाई असे होते. त्यांच्या कुटुंबाचे वंशज देवगिरीच्या यादव घराण्यातील होते. त्यांचे वडील लखुजी जाधव हे निजामशहाकडे चाकरीस होते; तसेच निजामशहाच्या दरबारातील प्रमुख सरदारांपैकी ते एक होते.
राजमाता जिजाऊ यांचे वैवाहिक जीवन
लखुजी जाधव आणि मालोजीराजे भोसले निजामशहाकडे चाकरीस होते. दोघेही कर्तबगार सरदार होते आणि त्यांची चांगली ओळख होती. ही ओळख नात्यात बदलावी म्हणून लखुजी जाधव यांनी आपल्या मुलीचा विवाह मालोजीराजे भोसले यांचे पुत्र शहाजीराजे यांच्याशी लावून दिला. त्या काळी बालविवाह होत असत, त्यामुळे अगदी कमी वयातच विवाह केला जात होता.
1605 साली जीजाऊ आणि शहाजीराजे भोसले यांचा विवाह थाटामाटात पार पडला. शहाजीराजे आणि जीजाऊ यांना एकूण 8 अपत्यं झाली, त्यात दोन मुले आणि सहा मुली होत्या. मोठ्या मुलाचे नाव संभाजी आणि लहान मुलाचे नाव शिवाजी ठेवले गेले.
पूर्वी शहाजीराजे निजामशहाकडे चाकरीस होते, परंतु निजामशाहीची अखेर झाल्यानंतर ते आदिलशाहीत सामील झाले. आदिलशहाने त्यांचा पराक्रम पाहून त्यांना सरदारकी दिली. थोरले पुत्र संभाजी हे कायम शहाजीराजे यांच्या सोबत असायचे. आदिलशहाचा सरदार अफजलखान यांनी शहाजीराजे यांना धोका देऊन मारले. शिवाजी महाराज हे जीजाऊ माँसाहेबांकडेच राहिले. जीजाऊ आणि शहाजीराजे यांचा प्रेरणेने पुढे महाराजांनी स्वराज्याची स्थापना केली.
छत्रपती शिवरायांचे संगोपन आणि स्वराज्य स्थापनेची पहिली पायरी
रयतेचं राज्य म्हणजे स्वराज्य घडविण्याचं जीजाऊ माँसाहेबांचं लहानपणापासून स्वप्न होतं. ते स्वप्न प्रत्यक्षात आणण्यासाठी त्यांनी बाल शिवबाला लहानपणापासून शिक्षण देण्यास सुरुवात केली. राजकारण आणि शस्त्रविद्येत जीजामाता पारंगत होत्या. त्या शिवबाला रामायण, महाभारताच्या गोष्टी सांगत. त्यांना शस्त्र चालवणे, घोड्यावर रपेट मारणे, युद्धकला शिकवत होत्या. तसेच त्यांना राजकारणाचे धडे देत होत्या. त्यांना स्त्रीचे पवित्र्य काय असते, ते समजावून सांगत, परस्त्रीला आई आणि बहिणीसमान वागणूक कशी द्यावी, याबद्दल सांगत. त्यांचे हे संस्कार शिवाजी महाराजांनी आयुष्यभर जपले, व एक चरित्रसंपन्न राजे म्हणून त्यांची दखल खुद्द शत्रुने सुद्धा घेतली. जीजाऊ माँसाहेबांच्या मार्गदर्शनाखाली शिवराय मोठे होत होते.
शिवरायांचे वय १४ वर्षे असताना ते माँसाहेब जीजाऊ सोबत पुण्यात आले. मुरार जगदेवाने पुणे जाऊन उद्ध्वस्त केले होते. पुण्यावर गाढवाचा नांगर फिरवला होता. एक तुटलेली पहार आणि तुटकी चप्पल मातीच्या कालजात घुसवून पुण्याला अगदी भकास करून टाकले होते आणि सांगितले की, येथे कोणी वस्ती करेल तर त्याचा निर्वंश होईल. ह्या भीतीने सगळी लोक डोंगरदर्यांमध्ये जाऊन लपली होती. अशा स्थितीत माँसाहेब पुण्यात राहण्यास आल्या. पण तिथे कोण होतं? ओसाड पडलेले पुणे. माँसाहेबांनी डोंगरदऱ्यामध्ये लपलेल्या माणसांना हाक दिली. त्या लोकांनी माँसाहेबांना मातीच्या उरातील ती पहार दाखवली. जीजाऊनी ती पहार उपटून फेकून दिली आणि शिवबांच्या हाताने सोन्याचा नांगर फिरवला. भकास पडलेल्या पुण्यात मुघलांच्या भीतीने पलून गेलेली लोक येऊ लागली आणि पुणे पहिल्यासारखं भरू लागलं.
माँसाहेबांच्या शिकवणी आणि आदर्शानुसार शिवबांनी रयतेचे प्रश्न सोडवणे, त्यांना मदत करणे आणि न्यायनिवाडा करणे सुरू केले. एक पतपेढी जीजाऊंनी सुरू केली, व त्यातून शेतकऱ्यांना शेतीसाठी लागणाऱ्या गोष्टी देण्यात आल्या. शेतकऱ्यांनी शेती तर केली, परंतु रानटी जनावर उभ्या पिकात हैदोस घालत होती. ही तक्रार जीजाऊंकडे आली. याचा बंदोबस्त करण्यासाठी त्यांनी पिकाची नासाडी करणाऱ्या जनावरांना मारून दाखवणाऱ्यांसाठी बक्षीस जाहीर केले. ह्यामुळे स्वराज्याला शिलेदार भेटत गेले.
माँसाहेबांच्या मार्गदर्शनाखाली शिवबांनी आपल्या निवडक सहयोग्यांसोबत तोरणा किल्ल्यावर चाल केली आणि तोरणा घेत स्वराज्याची मुहूर्तमेढ रोवली.
Read More: क्रांतिसिंह नाना पाटील यांची माहिती – Krantisinh Nana Patil Information in Marathi
राजमाता जिजाऊंची स्वराज्य स्थापनेसाठीची महत्त्वपूर्ण भूमिका
सुरुवातीला महाराजांनी मावळ प्रांत काबीज करण्यास सुरुवात केली. स्वराज्याची पहिली राजधानी राजगड आणि दुसरी राजधानी रायगड होण्याआधी पुण्याच्या लाल महालामधून राजकारभार चालत असे. भकास आणि ओस पडलेल्या पुण्यात माँसाहेबांनी नंदनवन फुलवले. आज पुण्यात मानाचे गणपती म्हणून ओळखल्या जाणाऱ्या कसबापेठ आणि तांबडी जोगेश्वरी येथील मंदिराची स्थापना जीजाऊ माँसाहेबांनी केली. तसेच पुण्यातील प्राचीन अशा केवरेश्वर मंदिरांचा जीर्णोद्धार त्यानी केला. परंपरानुसार चालत आलेल्या जुन्या रूढी-परंपरांना त्यांनी पायबंद घातला. सतीप्रथा व त्यावेळी मुघलांकडून जबरदस्तीने धर्मांतर केलेल्या लोकांना पुन्हा स्वधर्मात आणण्यासाठी त्यांनी पुढाकार घेतला.
स्वराज्याच्या प्रत्येक लढाईत महाराज माँसाहेबांचा विचार घेत असत, कारण त्या एक उत्तम राजकारणी सुद्धा होत्या. स्वराज्यासाठी लढणाऱ्या प्रत्येकावर ते त्यांच्या आईप्रमाणे जीव लावत असत. अफजल खान स्वराज्यावर चाल करून आला, ही संकट खूप मोठं होतं. महराजांनी त्याचासमोर माघार घेण्याचा निर्णय घेतला, परंतु माँसाहेबांनी महराजांना त्यांचे थोरले बंधु संभाजी यांना अफजल खानाने कशा प्रकारे कपट करून मारले, तसेच त्यांचे आबासाहेब शहाजीराजे यांना कसे कैद केले, याची आठवण करून देत त्याला ठार करण्यासाठी प्रेरित केले. महाराजांनी अफजल खान मारला आणि स्वराज्यावरचे मोठे संकट दूर झाले.
तहामध्ये शिवाजी महाराजांनी 23 किल्ले मुघलांना दिले. तेव्हा सुद्धा महाराज खचले होते, पण माँसाहेबांनी राजांना धीर देत ते किल्ले परत स्वराज्यात आणण्यासाठी प्रोत्साहन दिले. माँसाहेबांच्या आदेशानुसार कोंढाणा किल्ल्यावरून त्या मोहिमेची सुरुवात झाली आणि काही महिन्यातच ते 23 किल्ले आणि आजुबाजूचा बराच मुलुख स्वराज्यात आला.
लाखोंची फौज घेऊन आलेल्या शाहिस्तेखानाने पुण्याला सापाप्रमाणे विलखा घातला होता. तो आपल्या सैन्यांसह बरीच वर्षे पुण्यात ठाण मांडून बसला होता. जीजाऊ माँसाहेबांच्या प्रेरणेनं राजांनी लाल महालावर हल्ला केला आणि एका रात्रीत पुणे मोकळं केलं.
स्वराज्याचे दुसरे छत्रपती संभाजी महाराजांना त्यांच्या आई सईबाई साहेब गेल्यानंतर, संभाजी राजेंना राजनीति व युद्धकलेचं शिक्षण देऊन घडविणाऱ्या सुद्धा जीजाऊ माँसाहेब होत्या. स्वराज्याचे दोन छत्रपती घडविणाऱ्या माँसाहेब अशी उपमा त्यांना दिल्यास ती अतिशयोक्ती ठरणार नाही. त्यांचं कार्य खूप मोठं आहे, माँसाहेबांच्या कार्याची माहिती देण्यासाठी शब्द सुद्धा अपूरे पडतील.
राजमाता जिजाऊ यांचे निधन
माँसाहेबांनी बघितलेलं स्वराज्य निर्मितीचं स्वप्न पूर्ण झालं होतं. त्यांची इच्छा होती महराजांचा राज्याभिषेक बघण्याची. जीजाऊंनी आपल्या मनातील इच्छा राजाला बोलून दाखवली. त्यांच्या प्रेरणेनं व इच्छेने रायगडावर रयतेचा राजा 32 मण सोनेरी सिंहासनावर आरूढ झाला. जीजाऊ माँसाहेबांनी शिवबा छत्रपती झालेले पहिले. एक अभंगाप्रमाणे, ‘ह्याची देही ह्याची डोळा, ऐसा देखिला सोहळा!’
त्यानंतर माँसाहेब आजारी पडल्या. राज्याभिषेकाचा सुंदर सोहळा पार पडल्यानंतर, अवघ्या बारा दिवसांनी, १७ जून १६७४ रोजी जीजाऊ माँसाहेबांनी रायगडावर आपला देह ठेवला आणि त्या अनंतात विलीन झाल्या. वयाच्या ७६ व्या वर्षी त्यांची प्राणज्योत मालवली.
Read More: अण्णाभाऊ साठे यांची माहिती – Annabhau Sathe Information in Marathi
FAQs
राजमाता जिजाऊ यांचा जन्म कधी झाला?
राजमाता जिजाऊ (जीजाबाई) यांचा जन्म १२ जानेवारी १५९८ रोजी महाराष्ट्रातील बुलढाणा जिल्ह्यातील सिंदखेड राजा येथे एका मराठा घराण्यात झाला.
स्वराज्याची दुसरी राजधानी कुठे आहे?
स्वराज्याची दुसरी राजधानी रायगड होती. राज्याभिषेकानंतर शिवाजी महाराजांनी रायगड किल्ल्याला स्वराज्याची राजधानी बनवले.
जिजाऊच्या ज्येष्ठ पुत्राचे नाव काय होते?
राजमाता जिजाऊंच्या ज्येष्ठ पुत्राचं नाव संभाजी राजे होतं.
शिवाजी महाराजांच्या भावाची हत्या कोणी केली?
शिवाजी महाराजांचे भाऊ संभाजी राजे ह्यांची हत्या अफजल खान या मुघल सरदाराने केली.
जिजाबाईंनी शिवाजींना कोणाच्या कथा सांगितल्या?
राजमाता जिजाबाईंनी शिवाजी महाराजांना महाभारत, रामायणामधील पराक्रमी भीम,अभिमन्यु आदर्श राजा राम ह्यांचा कथा सांगीतल्या.
निष्कर्ष
आम्हाला विश्वास आहे की या लेखात प्रस्तुत राजमाता जिजाऊ यांची माहिती (Rajmata Jijau Information in Marathi) तुम्हाला नक्कीच आवडली असेल. ही माहिती तुम्ही तुमच्या मित्र आणि प्रियजनांबरोबर नक्की शेअर करा, जेणेकरुन त्यांना राजमाता जिजाऊंचे जीवन आणि स्वराज्य उभारणीत त्यांनी दिलेल्या योगदानाची माहिती मिळू शकेल.
तुम्ही आमच्या वेबसाईटवर असे अनेक रोचक लेख वाचू शकता. जर तुम्ही आमच्या ग्रुपमध्ये सामील होऊ इच्छित असाल आणि नवीनतम अपडेट्स आणि माहिती मिळवू इच्छित असाल, तर कृपया आमच्या व्हाट्सअप ग्रुपमध्ये सामील व्हा. धन्यवाद!