नमस्कार मित्रांनो, या लेखात आपण सिंहगड किल्ल्याची माहिती मराठी मध्ये (Sinhagad Fort Information in Marathi) पाहणार आहोत. सिंहगड या किल्ल्याचे नाव ऐकताच आपल्या डोळ्यासमोर पहिले नाव होते सुभेदार नरवीर तानाजी मालुसरे यांचे. आणि आठवते, त्यांनी छत्रपती शिवाजी महाराजांना लढाईसाठी जाताना दिलेलं वचन “आधी लगीन कोंढाण्याचं आणि मग माझ्या रायबाचं.”
सिंहगड किल्ला पुणे जिल्ह्याच्या २५ किलोमीटर नैऋत्य दिशेला सह्याद्री डोंगररांगेत १३४१.१२ मीटर उंचीवर असलेला एक ऐतिहासिक आणि भव्य किल्ला आहे. किल्ल्याचे पूर्वीचे नाव कोंढाणा होते. १६७० मध्ये तानाजी मालुसरे यांनी मुघलांकडून किल्ला परत जिंकला आणि त्याच्या वीरगतीमुळे किल्ल्याचे नाव सिंहगड ठेवले गेले.
छत्रपती शिवरायांनी मुघलांसोबत केलेल्या तहात 23 किल्ले दिले, त्यामध्ये सिंहगड सुद्धा होता. जेव्हा तहात दिलेले किल्ले स्वराज्यात परत आणण्याची मोहीम सुरू झाली, त्यावेळी या किल्ल्याच्या महत्त्व लक्षात घेता माँसाहेब जिजाऊंनी सुरुवात सिंहगडापासून करावी असा शिवबा राजांना आदेश दिला, आणि त्यानुसार सिंहगड स्वराज्यात आला. या किल्ल्याचा पौराणिक इतिहास, भौगोलिक स्थिती, तसेच किल्ल्यावर पाहण्याची ठिकाणे जाणून घेण्यासाठी या लेखात दिलेली सिंहगड किल्ल्याची माहिती मराठीत जरूर वाचा.
Contents
सिंहगड किल्ल्याचा इतिहास
सिंहगड किल्ल्याचे पूर्वीचे नाव कोंढाणा असे होते. या किल्ल्याला कोंढाणा हे नाव कसे पडले, त्यामागे सुद्धा एक इतिहास आहे. येथे स्थानिक महादेव कोळी लोकांचे राज्य होते. त्यांच्या म्हणण्यानुसार, या डोंगरावर कौडण्यऋषी यांनी तपश्चर्या केली, म्हणून या किल्ल्याचे कोंढाणा असे नामकरण करण्यात आले.
१४ व्या शतकात, या गडावर महादेव कोळी समाजाचा राजा नाग नाईक याचे राज्य होते. दिल्लीचा सुलतान मुहम्मद तुघलक दक्षिणेवर चाल करून आला. त्यावेळी त्याचा सामना राजा नाग नाईक व त्यांच्या सैन्याशी झाला. राजाने समस्त महादेव कोळी लोकांना गडावर आश्रय दिला, व सुलतानाच्या तिखट माऱ्यासमोर सुद्धा तब्बल नऊ महिने किल्ला झुंजवीत ठेवला. रसद संपल्यामुळे, सुलतानाला माघार घ्यावी लागली आणि हा किल्ला राजा नाग नाईक यांच्याकडेच राहिला.
पुढे, निजामशाहीमध्ये हा किल्ला महादेव कोळी सामंत सांभाळत होते. निजामशाहीच्या अस्तानंतर, हा किल्ला आदिलशाहीकडे गेला आणि या किल्ल्यावर शहाजीराजे यांच्या सोबत असणाऱ्या दादोजी कोंडदेव यांना सुभेदार म्हणून नेमण्यात आले. छत्रपती शिवाजी महाराजांनी स्वराज्य स्थापन केल्यानंतर १६४७ मध्ये हा किल्ला स्वराज्यात आणला.
शिवबा राजांनी त्यांच्या वडील शहाजीराजे यांची फूस आहे या संशयावरून आदिलशहाने शहाजीराजांना कैद केले आणि त्या बदल्यात कोंढाणा देण्याची मागणी केली. शहाजीराजे सुखरूप सुटावेत यासाठी पुन्हा हा किल्ला आदिलशहाला देण्यात आला. त्यानंतर, १६५८ साली छत्रपती शिवाजी महाराजांनी कोंढाण्यावर चाल केली आणि पुन्हा हा किल्ला स्वराज्यात परत आणला.
१६६२ मध्ये, जेव्हा शाहिस्तेखान पुण्यामध्ये आपले बस्तान मांडून बसला होता, तेव्हा त्यांने पुणे शहरापासून जवळच असलेल्या या कोंढाणा किल्ल्यावर चाल करून जाण्याचा अनेकदा प्रयत्न केला; पण त्याचे सर्व प्रयत्न मावळ्यांनी हाणून पाडले. व किल्ला स्वराज्यात सुखरूप राहिला.
पुढे, औरंगजेबाने मिर्झाराजे जयसिंग यांना दक्षिणेवर चाल करून जाण्याचा आदेश दिला. १६६५ मध्ये मिर्झाराजे जयसिंग आणि छत्रपती शिवाजी महाराज यांच्यामध्ये पुरंदरच तह झाला आणि या तहात शिवबांनी काळजावर दगड ठेवत स्वराज्यातील २३ किल्ले दिले. या २३ किल्ल्यांमध्ये कोंढाणा या किल्ल्याचा देखील समावेश होता.
आग्रा भेटीवरून परतल्यानंतर, माँसाहेब जिजाऊंच्या आदेशानुसार तहात दिलेले सर्व किल्ले स्वराज्यात परत आणण्याची मोहीम सुरू झाली. त्यामध्ये कोंढाणा या किल्ल्यापासून सुरुवात करण्याचे ठरले. त्यावेळेस कोंढाणा किल्ल्यावर औरंगजेबाचा विश्वासू सरदार उदयभान राठोड हा किल्लेदार होता. उदयभान हा रजपूत होता, परंतु तो अत्यंत क्रूर आणि शूर होता.
राजांना आपल्या मुलाच्या लग्नाचं अवधान घेऊन आलेल्या सुभेदार तानाजी मालुसरे यांच्या कानावर मोहिमेची बातमी पडली, आणि त्यांनी किल्ले कोंढाण्याची मोहीम हाती घेतली. ४ फेब्रुवारी १६७० साली, रात्रीच्या वेळेस, सुभेदार तानाजी मालुसरे व त्यांचे सहकारी कडा सर करून कोंढणा किल्ल्यावर चढले. तिथे जोरदार लढाई झाली. मराठ्यांनी या किल्ल्यावर पुन्हा भगवा फडकवला, परंतु सुभेदार तानाजी मालुसरे यांना या लढाईत वीरमरण आले.
छत्रपती शिवाजी महाराज जेव्हा किल्ल्यावर आले, तेव्हा ते तानाजी मालुसरे यांच्या जाण्याने खूप भावुक झाले. व तेव्हा त्यांनी उद्गार काढले, “गड आला, पण सिंह गेला,” आणि तेव्हापासून या गडाला सिंहगड असे नाव पडले. पुढे, १७०० च्या सुमारास स्वराज्याचे तिसरे छत्रपती राजाराम महाराज यांचे या गडावर वास्तव्य होते, आणि ३ मार्च १७०० मध्ये छत्रपती राजाराम महाराजांनी देह ठेवला.
पुढे, स्वराज्य जिंकण्यासाठी आलेल्या औरंगजेबाने १७०३ साली हा किल्ला जिंकून घेतला. ब्रिटिश राजवटीमध्ये, १८१८ साली हा किल्ला इंग्रजांकडे गेला.
सिंहगड किल्ल्यावरील ऐतिहासिक वास्तूंची माहिती
किल्ले सिंहगडावर जर तुम्ही कधी भेट देण्यासाठी गेलात, तर तिथे असणाऱ्या ऐतिहासिक वास्तू जरूर बघा. खाली आम्ही त्या ऐतिहासिक वास्तूंबद्दल माहिती दिली आहे, जेणेकरून तुम्हाला किल्ला पाहणे सोयीस्कर जाईल.
छत्रपती राजाराम महाराज समाधी
३ मार्च १७०० साली छत्रपती राजाराम महाराजांचे निधन झाले. त्यांची समाधी सिंहगड किल्ल्यावर आहे. या किल्ल्यावर असणाऱ्या कोंढाणेश्वर मंदिराच्या मागच्या बाजूस एक छोटं मंदिरासारखी वास्तू आहे. तीच छत्रपती राजाराम महाराजांची समाधी आहे.
नरवीर सुभेदार तानाजी मालुसरे स्मारक
४ फेब्रुवारी १६७० च्या लढाईत वीरमरण आलेल्या नरवीर सुभेदार तानाजी मालुसरे यांचे स्मारक सुद्धा या किल्ल्यावर बांधण्यात आले आहे. कोंढाणेश्वर मंदिर आणि श्री अमृतेश्वर भैरव मंदिराच्या मागच्या बाजूने तुम्ही वर गेल्यास, तुम्हाला डाव्या बाजूला सुभेदार तानाजी मालुसरे यांचे स्मारक बघायला मिळेल.
श्री अमृतेश्वर भैरव मंदिर
श्री अमृतेश्वर भैरव मंदिर हे महादेव कोळी लोकांचे दैवत आहे. कोंढाणेश्वर मंदिराच्या डाव्या बाजूस आणि थोडं पुढे गेल्यानंतर तुम्हाला हे मंदिर बघायला मिळेल.
या मंदिरात भैरव आणि भैरवी अशा दोन मूर्ती आहेत. भैरव आणि भैरवी हे महादेव कोळी समाजातील लोकांसाठी अत्यंत पूजनीय दैवत आहेत. या मंदिरात पूजा करताना महादेव कोळी समाजाचे लोक आपल्या परंपरांनुसार श्रद्धेने तसेच आस्थेने भक्तिपूर्वक पूजा करत असतात.
उदयभान राठोडचे स्मारक
गडाच्या दरवाजाच्या मागच्या बाजूस एक टेकडी आहे. टेकडीवर गेल्यावर तुम्हाला एक चौकोनी दगड दिसेल, आणि तोच उदयभान राठोड याचे स्मारक आहे.
कोंढाणेश्वर मंदिर
हे मंदिर भगवान शंकराचे असून, आतमध्ये एक पिंड आणि बाहेर नंदी महाराज विराजमान आहेत. हे दगडी मंदिर कौडण्यऋषी यांनी बांधले असल्याचे सांगितले जाते. कौडण्यऋषी यांच्या तपश्चर्येच्या स्मरणार्थ हे मंदिर उभारले गेले, आणि त्याच कारणामुळे याला ऐतिहासिक महत्त्व आहे.
कोंढाणेश्वर महादेव मंदिर, छत्रपती शिवाजी महाराजांच्या काळात किल्ल्यावर राहणारे लोक मोठ्या श्रद्धेने आणि उत्साहाने कोंढाणेश्वर महादेवाची यात्रा भरवत असत.
कल्याण दरवाजा
जर तुम्ही कोंढाणपूर गावातून सिंहगड बघण्यासाठी आला, तर तुम्हाला कल्याण दरवाजातून यावे लागते. हा दरवाजा गडाच्या पश्चिम बाजूस आहे. दरवाजाच्या दोन्ही बाजूस तेव्हा बांधलेले बुरुज आहेत, आणि या बुरुजावर हत्ती माहूत दगडी शिल्प व शिलालेख बघायला मिळतील.
डोणगिरीचा (तानाजी) कडा
नरवीर सुभेदार तानाजी मालुसरे व त्यांचे सहकारी जो कडा सर करून किल्ल्यावर आले, तो दोन डोणगिरीचा कडा आहे. त्याला तानाजी कडा असे सुद्धा नाव आहे.
जर तुम्ही झुंजार बुरुजावरून मागे आलात, तर तटाच्या भिंतीच्या बाजूने एक पायवाट डोणगिरीच्या कड्याकडे जाते. तिथे तुम्हाला हा कडा बघायला मिळेल.
देवटाके
गडावरील लोकांना पिण्याच्या पाण्याची सोय व्हावी यासाठी देवटाके असे एक टाके बनविण्यात आले होते. या टाक्याचा उपयोग गडावर असणाऱ्या सैनिकांसाठी पाणी साठवण्याच्या दृष्टीने केला जात होता, आणि त्याला देवटाके असे नाव देण्यात आले.
सुभेदार तानाजी मालुसरे यांच्या स्मारकाच्या मागच्या बाजूस डाव्या बाजूने गेल्यास तुम्हाला एक तलाव लागेल. या तलावाच्या डावीकडे देवटाके आहे.
झुंजारबुरूज
सिंहगडाच्या दक्षिण टोकास झुंजार बुरुज आहे. उदयभान राठोड यांच्या स्मारकाच्या पुढे असणारी टेकडी ओलांडून तुम्हाला झुंजार बुरुजाकडे जाता येते. हा बुरुज विशेषतः दक्षिणेकडून येणाऱ्या शत्रूवर नजर ठेवण्यासाठी बांधण्यात आला होता.
दारूचे कोठार
तोफगोळे व अन्य शस्त्रसाठा साठविण्यासाठी दारूचे कोठार किल्ल्यावर बनविण्यात आले होते. गडाच्या दरवाजातून आत आल्यास तुम्हाला उजव्या बाजूस एक उध्वस्त झालेली दगडी इमारत दिसेल, तीच किल्ल्याचे दारूचे कोठार आहे.
सिंहगड किल्ल्यावर जाण्याचे मार्ग
सिंहगड किल्ला पुण्यापासून २५ किलोमीटर अंतरावर आहे. जर तुम्हाला बसने जायचं असेल, तर स्वारगेट बसस्थानकावरून सिंहगडाच्या पायथ्यापर्यंत जाण्यासाठी बससेवा उपलब्ध आहे. तुम्ही तुमचं खाजगी वाहन घेऊन सुद्धा गडाच्या पायथ्यापर्यंत जाऊ शकता.
तुम्ही बस किंवा खाजगी वाहनाने आलात, तर पायथ्यापासून गडावर जाण्यासाठी तेथील स्थानिकांची खाजगी वाहने उपलब्ध आहेत. गडावर जाणारा रस्ता वळणावळणाचा आहे, त्यामुळे तुम्हाला तिथल्या खाजगी वाहनांचा वापर करणे सुरक्षित ठरेल.
FAQs
कोंढाणा चे सुभेदार कोण होते?
1638 साली, जेव्हा हा किल्ला आदिलशाहीकडे होता, तेव्हा दादोजी कोंडदेव हे कोंढाणा किल्ल्याचे सुभेदार होते.
कोंढाणा किल्ल्याचे दुसरे नाव काय आहे?
कोंढाणा किल्ल्याचे दुसरे नाव सिंहगड आहे. तानाजी मालुसरे यांच्या वीरगतीनंतर छत्रपती शिवाजी महाराजांनी किल्ल्याला “सिंहगड” हे नाव दिले.
कोण आहे उदयभान?
उदयभान राठोड हे औरंगजेब च्या सैन्यातील एक विश्वासू सरदार होते. ते कोंढाणा किल्ल्याचे किल्लेदार होते, जेव्हा औरंगजेबने किल्ल्याचा ताबा घेतला होता. 1670 मध्ये, तानाजी मालुसरे यांनी कोंढाणा किल्ला स्वराज्यात परत आणण्यासाठी लढाई केली, त्यावेळी उदयभान राठोड किल्ल्यावर होते.
देवटाके म्हणजे काय?
देवटाके म्हणजे पिण्याचे पाणी साठवण्यासाठी बनवलेले एक दगड़ी पाण्याची टाकी. सिंहगड किल्ल्यावर देवटाके हे एक पाणी साठवणारे ठिकाण आहे, जे गडावरील लोकांसाठी पिण्याच्या पाण्याची व्यवस्था करत होते
सारांश
आम्हाला विश्वास आहे की या लेखात प्रस्तुत सिंहगड किल्ल्याची माहिती मराठी मध्ये (Sinhagad Fort Information in Marathi) तुम्हाला नक्कीच आवडली असेल. ही माहिती तुम्ही तुमच्या मित्र आणि प्रियजनांबरोबर नक्की शेअर करा, जेणेकरून त्यांनाही सिंहगड किल्ल्याचा इतिहास व गडावर उपलब्ध असलेल्या ऐतिहासिक वास्तूंची संपूर्ण माहिती मिळेल.
सिंहगड किल्ल्याबरोबरच रायगड किल्लाही शिवाजी महाराजांच्या इतिहासाचा एक महत्त्वपूर्ण भाग आहे. रायगड किल्ल्याची संपूर्ण माहिती जाणून घेण्यासाठी येथे क्लिक करा.
तुम्ही आमच्या वेबसाईटवर असे अनेक रोचक लेख वाचू शकता. जर तुम्ही आमच्या ग्रुपमध्ये सामील होऊ इच्छित असाल आणि नवीनतम अपडेट्स आणि माहिती मिळवू इच्छित असाल, तर कृपया आमच्या व्हाट्सअप ग्रुपमध्ये सामील व्हा. धन्यवाद!