नमस्कार मित्रांनो, या लेखात आपण अण्णाभाऊ साठे यांची माहिती (Annabhau Sathe Information in Marathi) बघणार आहोत. “जग बदल घालुनी घाव, सांगून गेले मला भीमराव” ही रचना आहे प्रसिद्ध लोककवी, समाजसुधारक आणि लेखक अण्णा भाऊ साठे ह्यांची. केवल दीड दिवस शाळेत गेलेल्या या माणसाने आपल्या वैचारिक बुद्धिमत्ता आणि लेखनीच्या जोरावर संपूर्ण महाराष्ट्र हादरवून सोडला.
अण्णांवर मार्क्सवादी व आंबेडकरवादी विचारांचा प्रचंड पगडा होता. त्यांचे विचार विज्ञानवादी आणि समाजसुधारणारे होते. महाराष्ट्राच्या जडणघडणीमध्ये ज्या महान व्यक्तींची नावे घेतली जातात, त्यामध्ये अण्णा भाऊ साठे हे नावही प्रामुख्याने घेतले जाते. पायाला भिंगरी बांधल्यागत अण्णांनी संपूर्ण महाराष्ट्र पिंजून काढला आणि आपल्या शाहीरी कलाकृतीने परिवर्तनाचा विचार जनमानसात रुजवला.
सीमाभागाचा प्रश्न दिवसेंदिवस चीघळत चालला होता. त्यातच संयुक्त महाराष्ट्राची चळवळ उभी राहिली आणि या चळवळीत आपल्या शाहीरी कलाकृतीने लोकांना एकत्र करण्याचं आणि तत्कालीन सरकारला जाग आणण्याचं कार्य अण्णा भाऊ साठे यांनी केलं. अशा या महान व्यक्तीचे जीवन व कार्य जाणून घेण्यासाठी या लेखात दिलेली अण्णाभाऊ साठे यांची माहिती नक्की वाचा.
| वर्णन | माहिती |
|---|---|
| जन्म | 1 ऑगस्ट 1920, वाळवा तालुका, सांगली, महाराष्ट्र |
| मूळ नाव | तुकाराम साठे |
| वडील | भाऊराव सिधोजी साठे |
| आई | वालुबाई साठे |
| विवाह | दोन विवाह – पहिली पत्नी कोंडाबाई, दुसरी पत्नी जयवंता |
| मुले | 3 मुले – मधुकर, शांता, शकुंतला |
| कार्यक्षेत्र | लोककविता, समाजसुधारक, लेखक |
| विचारधारा | मार्क्सवादी, आंबेडकरवादी |
| कार्याचा प्रारंभ | 1936 मध्ये कम्युनिस्ट पक्षाशी संलग्न |
| प्रमुख रचना | “जग बदल घालुनी घाव, सांगून गेले मला भीमराव” |
| महत्त्वाचे कार्य | संयुक्त महाराष्ट्र चळवळ, दलित साहित्याचा विकास |
| इतर प्रसिद्ध कार्य | 35 कादंबऱ्या, 15 पोवाडे |
| मृत्यू | 18 जुलै 1969, वय 48 वर्ष |
| अंतिम कार्य | दलित व वंचित लोकांच्या उद्धारासाठी कार्य |
Read More: कर्मवीर भाऊराव पाटील यांची माहिती
Contents
अण्णाभाऊ साठे यांचा जन्म आणि परिवार
लोकशाहिर अण्णा भाऊ साठे यांचा जन्म 1 ऑगस्ट 1920 रोजी महाराष्ट्रातील सांगली जिल्ह्यातील वाळवा तालुक्यातील वाटेगाव या गावी झाला. अण्णांचे मूळ नाव तुकाराम साठे, पण पुढे त्यांची अण्णा भाऊ साठे या टोपण नावाने ओळख निर्माण झाली. त्यांचे वडीलांचे नाव भाऊराव सिधोजी साठे आणि आईचे नाव वालुबाई साठे होते.
अण्णांचा शाळेशी केवल दीड दिवस संबंध आला. त्या वेळी समाजात जातीभेदाचे विष भयंकर पसरले होते, ह्याचा अनुभव अण्णांना शालेत असताना आला. त्यावेळी मांग हा समाज अस्पृश्य समजला जात होता आणि ब्रिटिशांनी ह्या समजावर ‘गुन्हेगार’ म्हणून ठप्पा मारला होता. शाळेत झालेल्या उच्च-नीच जातीय भेदभावामुळे अण्णांनी शाळेला कायमचा रामराम केला आणि पुन्हा कधी शालेची पायरी चढली नाही.
अण्णा भाऊ साठेनी आपल्या आयुष्यात दोन विवाह केले. त्यांची पहिली पत्नी कोंडाबाई होती, तर दुसऱ्या पत्नीचे नाव जयवंता. त्यांना एकूण तीन मुले होती; त्यांची नावे मधुकर, शांता आणि शकुंतला अशी आहेत.
अण्णाभाऊ साठे यांची नोकरी
अण्णांचं शिक्षण झालेलं नव्हतं, परंतु प्रयत्न करून ते लिहायला आणि वाचायला शिकले. त्यावेळी सांगली जिल्हा हा संपूर्ण ग्रामीण भाग होता, आणि त्यांचं अर्थकारण शेतीवर चालत होतं. महाराष्ट्रातील बहुतांश लोक कामासाठी मुंबईला स्थायिक झाले होते. पडेल ते काम करायचं आणि जागा मिळेल तिथे राहायचं, अशा हलाकीच्या परिस्थितीत लोक मायानगरी मुंबईत राहत होते.
अण्णा भाऊ यांचे वडीलही मुंबईमध्ये कामाला होते. 1932 साली त्यांचे वडील अण्णांना कामाला लावण्यासाठी मुंबईला घेऊन गेले. शिक्षण कमी असल्यामुळे अण्णा जे भेटेल ते काम करत होते, ज्यामुळे त्यांचा आणि त्यांच्या परिवाराचा चरितार्थ चालवला जात होता. कधी कोळसा विकत, फेरीवाल्यांबरोबर काम करणे, तर कधी सफाई कामगार म्हणून कामे त्यांनी केली.
मुंबईमध्ये काम करत असताना संघर्षमय जीवन त्यांनी अनुभवलं. कामगारांचे हालाकीचे जीवन त्यांनी अगदी जवळून पाहिले आणि अनुभवले. कधी संप, तर कधी मोर्चे, गिरणी बंद पडत असताना कामगारांवर आलेली उपासमार या सर्व गोष्टी त्यांनी बघितल्या.
मुंबईत असताना अण्णांना वडील गेल्याची माहिती मिळाली, आणि त्यांनी तडक गाव गाठलं. वडीलानंतर कुटुंबाचा आधार फक्त अण्णा होते. परिवाराला सोडून आता परत मुंबईला जाणे शक्य नसल्याने त्यांनी गावात राहूनच रोजीरोटी मिळवण्यासाठी काहीतरी करण्याचा निर्णय घेतला. बापू साठे हे त्यांचे चुलत भाऊ गावोगावी जाऊन तमाशाचा फड चालवत होते. अण्णांनी त्यांच्यात काम करण्याचा निर्णय घेतला, आणि ते काम करू लागले.
Read More: लोकमान्य टिळक यांची माहिती । Lokmanya Tilak Information in Marathi
अण्णाभाऊ साठे यांचे कार्य
अण्णा भाऊ साठे लहानपणापासून लढाऊ बाण्याचे होते. मुंबईमध्ये होणारे मोर्चे आणि संप त्यांनी जवळून पाहिले आणि त्यात प्रत्यक्ष भागही घेतला. तत्कालीन सरकारच्या धोरणांची त्यांना प्रचंड चिड होती. 26 डिसेंबर 1925 रोजी स्थापन झालेल्या भारतीय कम्युनिस्ट पक्षाने महाराष्ट्रातही आपली पायऱ्या रुजवली होती. डाव्या विचारसरणीचे लोक कम्युनिस्ट पक्षासोबत जोडले जात होते. महाराष्ट्रात या पक्षाची धुरा सांभाळत होते कॉ. श्रीपाद अमृत डांगे. त्यांच्या विचारांनी अण्णा भाऊ साठे प्रेरित झाले आणि 1936 सालापासून ते सक्रियपणे कम्युनिस्ट पक्षाचे काम करू लागले.
मुंबई म्हणजे स्वतंत्र सैनिकांचे मुख्य ठिकाण. तिथे काम करत असताना त्यांनी अनेक नेत्यांना जवळून पाहिले आणि त्यांची भाषणे ऐकण्याची संधी मिळाली. यामध्ये डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर, वि. दा. सावरकर आणि इतर नेत्यांचा समावेश होता. देश स्वतंत्र होण्याअगोदर, 1942 मध्ये त्यांनी एका ब्रिटिशविरोधी चळवळीत प्रत्यक्ष सहभाग घेतला. अग्रस्थानी असलेल्या अण्णांना पकडण्यासाठी ब्रिटिश सरकारने अटक वॉरंट जारी केले; पण पोलिसांच्या हाताला तोंड देत ते तिथून निसटले आणि गावात आले.
15 ऑगस्ट 1947 रोजी देश स्वतंत्र झाला, पण सामाजिक आणि वंचितांची अवस्था त्यांनी आपल्या नजरेतून बघितलेली आणि अनुभवलेली होती. अण्णांनी 16 ऑगस्ट 1947 रोजी मुंबईत झालेल्या मोर्च्याचे नेतृत्व केले. त्या मोर्च्याची प्रमुख घोषणा होती, “ये आज़ादी झूठी है, देश की जनता भूखी है!” भारत स्वतंत्र झाल्यानंतर अनेक राज्यांचे विलगीकरण सुरू झाले. मुंबई महाराष्ट्राचे मुख्य केंद्र होतं, आणि तत्कालीन सरकारने मुंबईला वेगळं राज्य घोषित करून उर्वरित महाराष्ट्र वेगळा करण्याचा निर्णय घेतला.
बेलगाव सीमाप्रश्नही आग ओकत होता. अशा परिस्थितीत 6 फेब्रुवारी 1956 रोजी संयुक्त महाराष्ट्राची चळवळ उभी राहिली, आणि अण्णा भाऊ साठे यांनी या चळवळीत भाग घेतला. आपल्या शाहीरीत लावणी, पोवाडे, गीते आणि लोकनाट्यांचा वापर करून त्यांनी संयुक्त महाराष्ट्राच्या चळवळीत लोकांना सामील होण्यासाठी आव्हान केले. संपूर्ण महाराष्ट्रभर फिरून त्यांनी जनजागृती केली. त्या दरम्यान त्यांनी लिहिलेलं गीत ‘माझी मैना गावावर राहिली’ हे खूप गाजलं होतं.
या गीतातून त्यांनी मुंबईची संयुक्त महाराष्ट्र चळवळीच्या वेळची अवस्था मांडली होती. डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर यांच्या विचारांनी प्रेरित होऊन ते दलित व सोशीत घटकातील लोकांना न्याय मिळवून देण्यासाठी उभे राहिले. आपल्या लेखनीने दलित व सोशीत घटकांवर होणाऱ्या अन्याय आणि अत्याचाराला त्यांनी वाचा फोडली. दलित साहित्याचे संस्थापक म्हणून अण्णा भाऊ साठे यांचे नाव प्रामुख्याने घेतले जाते.
तसेच पहिले दलित साहित्य संमेलन सुद्धा त्यांच्या अध्यक्षतेखाली भरले होते. त्यांचे म्हणणे होते की, “पृथ्वी ही शेषनागाच्या मस्तकावर तरलेली नसून दलित व कामगार लोकांच्या तळहातावर तरलेली आहे.” अण्णा भाऊ साठेनी त्यांचे संपूर्ण जीवन दलित आणि वंचित लोकांच्या उद्धारासाठी घालविले.
अण्णाभाऊ साठे यांचे साहित्य
अण्णा भाऊ साठे यांनी समाज प्रबोधनावर आधारित अनेक पोवाडे, गीते, लोकनाट्य, कथा आणि कादंबऱ्या यांची निर्मिती केली. त्यामध्ये 35 कादंबऱ्या त्यांनी लिहिल्या. त्यातील काही कादंबऱ्यांवर नंतर मराठी चित्रपटसुद्धा काढले गेले.
अण्णा भाऊनी आपल्या जीवनकाळात एकूण 15 पोवाडे रचले. त्यामध्ये ‘स्तालिनग्राडचा पोवाडा’ ही त्यांची पहिली रचना होती. हा पोवाडा तेव्हा मासिक वृत्तपत्रात छापून आला, आणि तेव्हापासून अण्णा भाऊ साठे लोकशाहिर झाले.
शाहिर अमर शेख व अन्य प्रसिद्ध लोकशाहिरांच्या पंक्तीत लोकशाहिर अण्णा भाऊ साठे यांचे नाव घेतले जाऊ लागले. 1961 साली अण्णा भाऊना रशियातील ‘इंडो-सोव्हिएत कल्चरल सोसायटी’ने आमंत्रित केले. त्याची माहिती त्यांनी “कविता आणि माझा रशियाचा प्रवास” या प्रवास वर्णनात दिलेली आहे. त्यांनी रचलेल्या काही साहित्याची नावे खालीलप्रमाणे दिली आहेत.
कथासंग्रह
- आबी
- कृष्णाकाठच्या कथा
- खुळंवाडा
- गजाआड
- नवती
- निखारा
- जिवंत काडतूस
- पिसाळलेला माणूस
- फरारी
- बरबाद्या कंजारी
लोकनाट्य
- अकलेची गोष्ट
- इनामदार
- कापऱ्या चोर
- देशभक्त घोटाळे
- पुढारी मिळाला
- माझी मुंबई
- मूक मिरवणूक
- लोकमंत्र्यांचा दौरा
- शेटजींचे इलेक्शन
कादंबरी
- आवडी
- गुलाम
- चंदन
- चिखलातील कमळ
- चित्रा
- पाझर
- फकिरा
- मथुरा
- माकडीचा माळ
- रत्ना
- रानगंगा
- रूपा
- वैजयंता
- वैर
- वारणेचा वाघ
नाटक
- पेंग्याचं लगीन
- गुऱ्हाळ
- सुलतान
अन्य
- संघर्ष
- सुगंधा
- तारा
प्रवासवर्णन
- कविता आणि माझा रशियाचा प्रवास
अण्णाभाऊ साठे यांचे निधन
18 जुलै 1969 साली महाराष्ट्राच्या या लोकशाहीराने जगाचा अखेरचा निरोप घेतला. मृत्युसमयी त्यांचे वय केवल 48 वर्षे होते; परंतु कमी काळात केलेल्या अफाट कार्यामुळे त्यांचे नाव अजरामर झाले. आजही दलित व वंचितांच्या प्रेरणास्थान म्हणून अण्णा भाऊ साठेकडे पाहिले जाते. त्यांच्या विचाराने आणि प्रेरणाने लाखो पीढ्यांचा उद्धार झाला.
त्यानंतर त्यांच्या विचारांनी प्रेरित होऊन अनेक दलित चळवळी सुरू झाल्या. त्यांच्या शेवटच्या काळात त्यांना जगण्यासाठी खूप संघर्ष करावा लागला. या लोकनाट्यकाराच्या जीवनी त्यांच्या अंतिम क्षणी उपेक्षा झाली, ही दुर्भाग्याची गोष्ट म्हणावी लागेल.
Read More: संत ज्ञानेश्वर यांची माहिती । Sant Dnyaneshwar information in Marathi
वारंवार विचारले जाणारे प्रश्न
अण्णाभाऊ साठे यांनी किती कादंबऱ्या लिहिल्या?
अण्णा भाऊ साठे यांनी 35 कादंबऱ्या लिहिल्या.
दलित साहित्याचे जनक कोण आहेत?
दलित साहित्याचे जनक अण्णा भाऊ साठे आहेत. त्यांनी दलित समाजाच्या अनुभवांना आणि संघर्षांना त्यांच्या लेखनात मोठ्या प्रमाणावर स्थान दिले.
अण्णा भाऊ कोण आहेत?
अण्णा भाऊ साठे (1920-1969) एक प्रसिद्ध मराठी लोककवी, लेखक, आणि समाजसुधारक होते. दलित आणि वंचित समाजासाठी त्यानी लढा दिला तसेच त्यांच्या लेखनीतुन सामाजिक असमानता आणि जातिभेद यांवर प्रकाश टाकला.
अण्णा भाऊ साठे यांच्या आईचे नाव काय?
अण्णा भाऊ साठे यांच्या आईचे नाव वालुबाई साठे होते.
‘माझी मैना गावावर राहिली’ हे गीत कोणी लिहिले?
‘माझी मैना गावावर राहिली’ हे गीत अण्णा भाऊ साठे यांनी लिहिले आहे.
सारांश
आम्हाला विश्वास आहे की या लेखात प्रस्तुत अण्णाभाऊ साठे यांची माहिती (Annabhau Sathe Information in Marathi) तुम्हाला नक्कीच आवडली असेल. ही माहिती तुम्ही तुमच्या मित्र आणि प्रियजनांबरोबर नक्की शेअर करा, जेणेकरून त्यांनाही अण्णाभाऊ साठे यांचे जीवन आणि त्यांच्या सामाजिक योगदानाची माहिती मिळेल.
तुम्ही आमच्या वेबसाईटवर असे अनेक रोचक लेख वाचू शकता. जर तुम्ही आमच्या ग्रुपमध्ये सामील होऊ इच्छित असाल आणि नवीनतम अपडेट्स आणि माहिती मिळवू इच्छित असाल, तर कृपया आमच्या व्हाट्सअप ग्रुपमध्ये सामील व्हा. धन्यवाद!