कर्मवीर भाऊराव पाटील यांची माहिती

नमस्कार मित्रांनो! या लेखात आम्ही तुमच्यासाठी कर्मवीर भाऊराव पाटील यांची माहिती घेऊन आलो आहोत. “एकवेळ जन्मदात्या बापाचे नाव बदलेल, पण महाविद्यालयाला दिलेलं छत्रपती शिवाजी महराजांचे नाव कदापि बदलणार नाही,” हे वाक्य आहे कर्मवीर भाऊराव पाटलांचं. शिकण्याची ऐपत नसलेल्या मागासवर्गीय कुटुंबातील पोरांना चांगले शिक्षण देता यावं आणि त्यांना स्वतःच्या पायावर उभं राहता यावं, यासाठी त्यांनी रयत शिक्षण संस्थेची स्थापना केली.

महात्मा फुले यांनी स्थापन केलेल्या सत्यशोधक समाज चळवळीमध्ये त्यांनी प्रमुख भूमिका बजावत समाजसुधारणेचं महत्वपूर्ण कार्य केलं. वाढीस चाललेल्या जातीभेदाची दरी मिटवून सर्वांना एकत्र करण्याचं काम भाऊरावांनी केलं. भाऊरावांचं कार्य इतकं मोठं झालं की त्यांच्या कार्याची पोचपावती म्हणून लोकांनी त्यांना कर्मवीर ही उपाधी बहाल केली.

त्यांच्या कार्याची दखल भारत सरकारने सुद्धा घेतली आणि वर्ष 1959 साली त्यांना पद्मभूषण पुरस्कार देत गौरविण्यात आलं. रयत शिक्षण संस्थेसारख्या एका रोपट्याचं आज वटवृक्षात रूपांतर झालेलं आपण बघतोय. त्यांनी समाजासाठी केलेला त्याग आणि त्यांचं कार्य जाणून घेण्यासाठी कर्मवीर भाऊराव पाटील यांची माहिती जरूर वाचा.

Read More: लोकमान्य टिळक यांची माहिती । Lokmanya Tilak Information in Marathi

कर्मवीर भाऊराव पाटील यांचा जन्म आणि परिवार

कर्मवीर भाऊराव पाटील यांचा जन्म 22 सप्टेंबर 1887 रोजी कोल्हापूरच्या कुंभोज गावात एका जैन परिवारात झाला. त्यांचे आडनाव देसाई होते, परंतु घरातील पाटीलकीमुळे देसाई हे नाव त्यांच्या नावासमोरून काढले गेले आणि पाटील हे आडनाव लागले. त्यांच्या वडिलांचे नाव पायगौंडा आणि आईचे नाव गंगाबाई होते. त्यांचे पूर्वज कर्नाटकमधील मूडब्रिदी गावचे होते, परंतु काही कारणास्तव ते महाराष्ट्रात स्थायिक झाले.

त्या काळात समाज मागास विचाराने बुरसटलेला होता आणि जातिभेदाच्या दरी माणसांमध्ये निर्माण झालेल्या. कर्मवीरांचे घराणेही खूप कर्मठ होतं. त्यांची आई परजातींच्या व्यक्तींची सावलीसुद्धा अंगावर पडून घेत नव्हती. पण भाऊराव याला अपवाद ठरले. त्यांनी जातिभेदाच्या भिंती बाजूला सारून सर्वांना एकत्र आणण्याचं काम केलं.

कर्मवीर भाऊराव पाटील यांचे शिक्षण

भाऊराव पाटलांचे बालपण त्यांच्या जन्मगावी कुंभोज येथे गेले. पुढे काही कारणास्तव त्यांच्या परिवाराने गाव सोडले आणि ते एतवडे, जि. सांगली येथे स्थायिक झाले. भाऊरावांचे प्राथमिक शिक्षण सांगली येथील विटा दहीवडी येथे पार पडले. त्यानंतर पहिलीचे इंग्रजीचे शिक्षण दत्तोपंत जोशी यांच्या खाजगी शाळेत झाले.

पुढील शिक्षण घेण्यासाठी त्यांनी थेट कोल्हापूर गाठले आणि कोल्हापूरातील राजाराम हायस्कूलमध्ये प्रवेश घेतला. त्यांचे पुढील शिक्षण सुरू झाले. कोल्हापूरात शिक्षण घेत असताना ते जैन बोर्डिंगमध्ये राहत होते. भाऊरावांना आधीच जातीभेद आणि अन्याय अत्याचाराबद्दल चिड होती.

त्या काळात कोल्हापूर संस्थानचे राजे राजर्षी शाहू महाराज होते. शाहू महाराजांच्या विचाराने आणि कार्याने भाऊराव प्रेरित झाले आणि त्यांनी संपूर्ण आयुष्य बहुजन समाजाच्या उद्धारासाठी घालवण्याचा मनाशी निश्चय केला. भाऊरावांनी बहुजन समाजावर होणाऱ्या अन्याय आणि अत्याचारांच्या विरोधात लहानपणापासूनच विरोध केला. त्यात त्यांना बहुजन समाजाच्या हिताचे कार्य करणारे लोक भेटत गेले, ज्यांच्या कार्याने आणि विचाराने भाऊरावांचा निश्चय अधिक दृढ होत गेला.

Read More: संत ज्ञानेश्वर यांची माहिती । Sant Dnyaneshwar information in Marathi

कर्मवीर भाऊराव पाटील यांचे कार्य

भाऊरावांचे मानणे होते की बहुजन समाजातील मुलांना चांगले शिक्षण मिळावे आणि विद्यार्थ्यांमध्ये लहान वयात समता, बंधुता व एकतेचे बीज पेरले जावे. त्यामुळे भविष्यात येणाऱ्या पिढीला जातीभेद करण्यास वाव मिळणार नाही आणि समाज एकत्र येऊन गुण्यागोविंदाने राहील. ह्या हेतूने भाऊरावांनी शिक्षण संस्था सुरू करण्याचा निर्णय घेतला.

परंतु हा विचार प्रत्यक्षात आणणे सुद्धा कठीण कार्य होते. भाऊराव सातारामध्ये शिकवणीचे कार्य करत होते. ह्या दरम्यान त्यांचा संपर्क मदवानमास्तर, भाऊसाहेब कुदळे, नानासाहेब येडेकर यांच्याशी आला, आणि ह्या मंडळींनी एकत्र येऊन दुधगाव येथे दुधगाव शिक्षण मंडळाची स्थापना केली. त्याचबरोबर विद्यार्थ्यांना राहण्याची सोय व्हावी म्हणून एक वसतिगृह सुद्धा तयार केले.

काही काळ भाऊराव ओगल्यांच्या काच कारखान्यात व किर्लोस्करांच्या नांगराच्या कारखान्यात सुद्धा काम करत होते. शिक्षणाची गंगा बहुजन समाजाच्या दारापर्यंत नेण्यासाठी भाऊराव आग्रही होते. रयत शिक्षण संस्था सुरू करण्याचा विचार त्यांच्या मनात खूप दिवसांपासून सुरू होता. शेवटी त्यांना मुहूर्त मिळाला.

विजयादशमीच्या शुभ मुहूर्तावर 4 ऑक्टोबर 1919 साली रयत शिक्षण संस्थेची मुहूर्तमेढ साताऱ्यातील काले या गावी रोवली गेली. भाऊरावांवर महात्मा फुले ह्यांचा विचारांचा प्रभाव होता. महात्मा फुले व त्यांच्या पत्नी सावित्रीबाई फुले यांनी मागासवर्गीय समाजातील लोकांना मोफत शिक्षण देऊन त्यांना शिक्षित करण्याचे कार्य केले. त्याच पावलावर पाऊल ठेवत भाऊरावांनी बहुजन समाजातील मुलांना शिक्षण देण्याचे पवित्र कार्य हाती घेतले. रयत शिक्षण संस्थेच्या स्थापनेचा उद्देश फक्त विद्यार्थी घडवणे नव्हता, तर एक सुशिक्षित, समानता असलेला समाज भविष्यात दिसावा, हा विचार होता.

भाऊरावांनी ह्या संस्थेमार्फत काही विचार मुलांच्या मनात बिंबवले. त्यात मुलांना स्वावलंबी बनवण्यासाठी “कमवा व शिका” ही पद्धत सुरू केली. मुलांना शिक्षणाचे महत्त्व पटवून देणे, गरीब व कष्टकरी कुटुंबातील मुलांना मोफत शिक्षण देणे, समाजातील चुकीच्या रूढी परंपरांना लगाम लावणे, आणि विद्यार्थ्यांच्या मनातून जातिभेदाचे विष काढणे हे कार्य कर्मवीरांनी रयत शिक्षण संस्थेच्या माध्यमातून केले. मुलांनी शिक्षण घेऊन स्वतःच्या पायावर उभे राहायला सुरुवात केली, आणि भाऊरावांच्या कार्याचे फलित झाले. परंतु विद्यार्थ्यांना शिक्षण घेत असताना राहण्यासाठी जागा अपुरी पडू लागली. जवळ पुरेसे पैसे नसतानाही, आपल्या पत्नीचे मंगलसूत्र गहाण ठेवून एक वसतिगृह उभे केले.

त्या वसतिगृहाला ‘श्री छत्रपती शाहू बोर्डिंग हाउस’ असे नाव देण्यात आले. 25 फेब्रुवारी 1927 रोजी या वसतिगृहाचे उद्घाटन महात्मा गांधी यांनी केले. त्यानंतर कर्मवीरांची गाडी सुसाट सुटली. 1947 मध्ये सातारामध्ये ‘छत्रपती शिवाजी महाराज कॉलेज’ आणि कऱ्हाडमध्ये 1954 साली सद्गुरू गाडगे महाराज कॉलेज स्थापित केले. त्यानंतर 1955 साली सातारामध्ये आझाद कॉलेज ऑफ एज्युकेशन स्थापन केले.

भाऊरावांनी लावलेले हे रोप आज एका वटवृक्षात रुपांतरित झाले आहे. आशिया खंडातील सर्वात मोठी शिक्षण संस्था कोणती, ही जर तुम्ही शोधली, तर तुम्हाला रयत शिक्षण संस्थेचे नाव दिसेल. संपूर्ण भारतात रयत शिक्षण संस्थेच्या 675 पेक्षा जास्त शाखा आहेत. शिक्षण संस्था काढून पैसे कमवणारे खूप सापडतील, परंतु स्वतःचे आयुष्य बहुजन समाजासाठी खर्ची करून समाजाचा उद्धार करणारे कर्मवीर एकच, भाऊराव पाटील आहेत.

कर्मवीर भाऊराव पाटील यांना प्राप्त पुरस्कार आणि सन्मान

भाऊराव पाटलांना त्यांच्या या महत्वपूर्ण योगदानाबद्दल अनेक पुरस्कार आणि सन्मान देऊन गौरविण्यात आले. त्यांना प्राप्त झालेल्या काही पुरस्कार खालीलप्रमाणे आहेत:

• त्यांच्या कार्याची पोचपावती म्हणून महाराष्ट्रातील लोकांनी भाऊरावांना “कर्मवीर” ही उपाधी बहाल केली.
• भारताचा तिसरा सर्वोच्च नागरी सन्मान, “पद्मभूषण,” हा 1959 साली देऊन त्यांचा गौरव करण्यात आला.
• त्यांना आदरांजली वाहण्यासाठी, 1988 मध्ये भारतीय टपाल विभागाकडून भाऊरावांचे टपाल तिकीट प्रकाशित करण्यात आले.

कर्मवीर भाऊराव पाटील यांचे निधन

9 मे 1959 साली कर्मवीर भाऊराव पाटलांनी या जगाचा निरोप घेतला. “गेले दिगंबर, ईश्वर विभूती! राहिल्या त्या कीर्ती जगामाजी” ह्या अभंगाप्रमाणे भाऊराव पाटलांचे नाव आणि कीर्ती चंद्र-सूर्य आणि पृथ्वी असेपर्यंत अबाधित राहील.

आज भाऊराव जरी शारीरिक रूपाने आपल्यात नसले, तरी त्यांनी दिलेला शिक्षणाचा वसा व त्यांचे विचार यामुळे ते आपल्यातच असल्याचा भास निर्माण होतो. ह्या कर्मवीराच्या योगदानाबद्दल बहुजन समाज नेहमी त्यांचा ऋणी राहील.

Read More: Sindhutai Sapkal Information in Marathi : अनाथांच्या आईचा संघर्षमयी जीवनप्रवास

वारंवार विचारले जाणारे प्रश्न

सारांश

आम्हाला विश्वास आहे की या लेखात प्रस्तुत कर्मवीर भाऊराव पाटील यांची माहिती तुम्हाला नक्कीच आवडली असेल. ही माहिती तुम्ही तुमच्या मित्र आणि प्रियजनांबरोबर नक्की शेअर करा, जेणेकरून त्यांनाही भाऊराव पाटलांचे जीवन आणि त्यांच्या सामाजिक योगदानाची माहिती मिळेल.

तुम्ही आमच्या वेबसाईटवर असे अनेक रोचक लेख वाचू शकता. जर तुम्ही आमच्या ग्रुपमध्ये सामील होऊ इच्छित असाल आणि नवीनतम अपडेट्स आणि माहिती मिळवू इच्छित असाल, तर कृपया आमच्या व्हाट्सअप ग्रुपमध्ये सामील व्हा. धन्यवाद!