नमस्कार मित्रांनो, या लेखात आपण केदारनाथ मंदिर माहिती मराठी मधून (Kedarnath Information in Marathi) पाहणार आहोत. हिंदू धर्मामध्ये भगवान शंकराच्या बारा ज्योतिर्लिंगाना अनन्य साधारण महत्व आहे. हे बारा ज्योतिर्लिंग ज्या ज्या स्थानी आहेत तिथे साक्षात महादेवाचा वास आहे, अशी येथे येणाऱ्या भाविकांची भावना आहे.
आज आपण बारा ज्योतिर्लिंगापैकी एक असणार व भगवान शिवाचा साकार रूपाचा प्रत्यक्ष दर्शन घेतोय, कि काय अस भास निर्माण करणाऱ्या तसेच अनेक नैसर्गिक आपत्ती येऊन सुद्धा सुरक्षित राहिलेल्या केदारनाथ मंदिर माहिती मराठी मधून जाणून घेण्याचा प्रयत्न करणार आहोत.
Contents
केदारनाथ मंदिर माहिती मराठी
देवभूमी म्हणून ओळखल्या जाणाऱ्या भारताच्या उत्तराखंड राज्यामध्ये रुद्रप्रयाग जिल्ह्यात हिमालयाच्या कुशीत केदारनाथ मंदिर वसलेले आहे. मंदिराच्या बाजूने वाहणारी मंदाकिनी नदी मंदिराच्या आसपासची शोभा वाढवते. ह्या नदीला केदारनाथ मंदिरामुळे पवित्र्य प्राप्त झालं आहे. ह्या स्थानाला बारा ज्योतिर्लिंग व पंचकेदारामध्ये विशेष महत्व आहे.
बदलत्या वातावरणामुळे ह्या मंदिरामध्ये भाविकांना एप्रिल ते जून या काळावधीतच दर्शन घेता येते. त्यानंतर हे मंदिर भाविकांना दर्शनासाठी बंद केले जाते. हे मंदिर कुणी बांधले यां संदर्भात अनेक अख्यायीका आहेत.आपण खाली त्यांचा इतिहास, मंदिराची रचना अशा अनेक गोष्टीं जाणून घेणार आहोत.
केदारनाथ मंदिराचा इतिहास
ह्या मंदिरामध्ये असणारे शिवलिंग इतर मंदिरातील शिवलिंगापेक्षा वेगळं आहे. बैलाच्या पाठीचा आकारासारखें दिसणारे हे शिवलिंग अतिप्राचीन असल्याचे सर्वेक्षणात स्पष्ट झाले आहे. पौराणिक कथेमध्ये ह्या परिसराचा उल्लेख गढवाल प्रदेश असा आढळतो, ह्या संदर्भातली कथा अशी आहे कि, कुरु क्षेत्रावर कौरव – पांडव यांच्यामध्ये युद्ध झाले. ह्या युद्धामध्ये मोठ्या प्रमाणावर जीवित हानी झाली. पांडवाचा विजय होऊन त्यांना हस्तीनापुरीचे राज्य मिळाले.
परंतु दुसरीकडे कौरव (भावांच्या हत्येच) पातक त्यांचा कडून घडले होते. ह्या पापाचे प्रायश्चित काय ह्या बाबतीत भगवान श्रीकृष्णाला विचारणा केली असता त्यांनी भगवान शंकरांना शरण जा तेच तुम्हाला ह्या पापातून मुक्ती देतील.
आपले संपूर्ण राज्य नातेवाईकांकडे सुपूर्द करून पाचही पांडव भगवान शंकरांच्या शोधात निघाले. प्रथम पाच पांडव भगवान शंकरांना शोधण्यासाठी वाराणसी (काशी) मध्ये गेले. परंतु भगवान शंकर काशिमधून लुप्त झाले. त्यांना पांडवाना दर्शन द्यायचे नव्हते. कारण, पांडवानी अधर्माने कौरवांना मारल्याचा संताप भगवान शिवांच्या मनात होता. तिथून ते लुप्त होतं ते बैलाच रूप घेत गढवाल प्रदेशात लपून राहिले.
पांडव सुद्धा खूप निश्चयी होते. भगवान शंकराना शोधून त्यांच्या कडून पापक्षालन करून मुक्तीचा स्वीकारु. हा विचार त्याना वाराणसी मधून हिमालयातील गढवाल प्रदेशापर्यंत घेऊन गेला. पाच पांडवापैकी एक असणाऱ्या गदाधारी भीमाने पर्वतावर उभे राहून भगवान शंकराना शोधण्यास सुरुवात केली. एका माळावर त्यांना एक बैल (नंदी) चरताना दिसला. भीमाने ओळखले हा बैल दुसरा तिसरा कोणी नसून बैल अवतारात हे भगवान शिव आहेत.
भीमाने बैलाला पकडण्यासाठी त्यांचा पाठलाग गेला, परंतु बैल जमिनीत अंतर्धान पावू लागला. तसा बळशाळी भीमाने आपल्या ताकदीच्या जोरावर त्याला पकडून ठेवण्याचा प्रयत्न केला. त्या झटापटीत शिवरुपी बैलाचे पाच तुकडे झाले, ते वेगवेगळ्या ठिकाणी विखूरले गेले. त्यातून पंचकेदार उदयास आले. शिव अंतर्धन पावत असताना बैलाचे अर्धे कुबडं वरतीच राहिले, म्हणून केदारनाथ येथील शिवलिंग कुबडं आकाराचे आहे.
बैल रूपात असलेल्या भगवान शिवाने आपले पाच अंग विविध स्थानावर स्थापित केले, त्यांना आज पंचकेदार म्हणून ओळखले जाते.
- केदारनाथ
- मध्यमेश्वर
- तुंगनाथ
- रुद्रनाथ
- कल्पेश्वर
हे मंदिर किती जुने असेल ह्या बद्दल असा काही पुरावा अस्तित्वात नाही. परंतु सापडलेल्या काही संदर्भाचा आधार घेत आम्ही हे सांगू इच्छितो कि हे मंदिर खूप पुरातन आहे. पौराणिक धर्मग्रंथात यां मंदिराचा उल्लेख आढळतो यावरून तुम्ही त्यांचा अंदाज लावू शकता. महाभारत काळात पांडवानी तयार केलेल्या मंदिराच्याच बाजूला आठव्या शतकामध्ये आदी शंकराचार्यांनी नवीन मंदिर बांधल्याचे सांगितले जाते. आत्ताचे आपण जे मंदिर पाहतो, त्याचे निर्माण शंकराचार्यांनी केले आहे.
केदारनाथ मंदिराची वैशिष्ट्य आणि रचना
- केदारनाथ ह्या मंदिराला बऱ्याच वेळा नैसर्गिक आपत्तीचा सामना करावा लागला. अशा अनेक नैसर्गिक वारांचा सामना करून सुद्धा मंदिर त्याच दिमाखात मोठ्या थाटात उभे आहे.
- 2013 साली उत्तराखंड आणी हिमाचल प्रदेशात अचानक महापूर आला. या महापुराची तीव्रता इतकी होती कि उत्तराखंड आणी हिमाचल प्रदेश संपूर्णपणे जलमय झालं होतं. अनेक घरादारांचे नुकसान झाली, जीवित हानी मोठ्या प्रमाणावर झाली परंतु अशा परिस्थितीमध्ये सुद्धा ह्या मंदिराचा मुख्य भाग तसाच उभा होता. आणी मुख्य म्हणजे ही पुरस्थिती जेव्हा निर्माण झाली त्या दरम्यान एक मोठी शिला पुराच्या पाण्यातून वाहून आली आणी ती शिला मंदिराच्या बरोबर मागील बाजूस येऊन थांबली. वं त्या शिलेने मंदिराचे रक्षण केले असे सांगितले जाते. ही शिला आजही तिथे असून त्या शिलेला ‘भीमशिला‘ अस नावं देण्यात आले आहे. ह्यामागे काय किमया होती हे संशोधन करून सुद्धा लक्षात आले नाही. ह्या मंदिराबद्दल अशा अनेक गोष्टीं आहेत त्या माणसाच्या लक्षात येण्या पलीकडच्या आहेत.
- हजारो वर्षांपूर्वी हे मंदिर कसे बांधले गेले असेल हे कल्पनेच्या बाहेर आहे. कारण तुम्ही जर केदारनाथ धाम ची यात्रा केली असेल तर तुमच्या लक्षात येईल कि गौरीकुंडाहुन 14 किलोमीटर पायपीट केल्यानंतर केदारेश्वराच्या मुख्य मंदिराचे दर्शन होतं. तिथे अजूनपर्यंत कुठलंही वाहन जाऊ शकत नाही. मग हजारो वर्षांपूर्वी मंदिर उभारणीसाठी लागणारे साहित्य वरपर्यंत कस वाहून नेलं असेल.
- मंदिर उभारणीसाठी वापरलेले दगड हे कत्यूरी शैली प्रकारचे असून ‘आश्लार’ पद्धतीने एकावर एक असे रचले गेले असून हे बांधकाम कोणत्याही प्रकारच्या सिमेंट शिवाय झाले आहे. मुख्य म्हणजे हा दगड त्या प्रदेशात कुठेही आढळून येत नाही. मग मंदिर उभारणीसाठी लागणारा हा दगड वरती कसा नेला असेल. हा पण संशोधन करुन न सापडणारा विषय आहे. ह्या दगडामूळे 400 वर्षे बर्फाखाली असताना सुद्धा ह्या मंदिरावर त्याचा काहीच परिणाम झाला नाही.
- देशातील बहुतांश मंदिरची दिशा तुम्हाला पूर्व-पश्चिम अशी बघायला मिळते परंतु केदारनाथ हे असे एकमेव मंदिर आहे त्याची दिशा ही उत्तर-दक्षिण स्वरूपात असल्याचे तुम्ही बघू शकता. एखाद्या आधुनिक तंत्रज्ञानाला लाजवेल इतका बारकाईने विचार हे मंदिर बांधताना केला गेला आहे.
- एखाद्या उंच टेकडीवर गरुड बसावा तसेच 6 फूट उंच आयातकार व्यासपीठावर ह्या मंदिराचे बांधकाम झाले आहे. मंदिराच्या आतील भागात गर्भगृह, मधली रूम, व प्रथम एक हॉल लागतो. गर्भगृहाच्या मध्ये भगवान शंकराचे बैलाच्या कुबडाच्या आकाराचे शिवलिंग तुम्हाला बघायला मिळेल.
- मुख्य प्रवेशद्वारासमोर नंदी महाराज विराजमान आहेत. मंदिराच्या मोठ्या पायऱ्यांवर पाली किंवा ब्राम्ही लिपीत ठळक अक्षरामध्ये काहीतरी मजकूर लिहिला गेला आहे. त्यावर संशोधन चालू आहे. केदारनाथ मंदिराच्या ज्योतिर्लिंगा भोवती चार विशाल खांब असून ह्या खांबावर मंदिराचे हे छत उभे आहे.
- मंदिराच्या आसपास अनेक देवी देवतांच्या मूर्ती असून बाबा केदारनाथ चे दर्शन झाल्यानंतर ह्या मूर्तिचे सुद्धा दर्शन घेतले जाते. तुम्ही जर केदारनाथला भेट देण्यासाठी गेलात तर बद्रीनाथचे सुद्धा दर्शन घ्या कारण बद्रीनाथचे दर्शन घेतल्यानंतर तुम्ही केदारनाथ चे दर्शन घेतलेत तर इच्छित फळीत प्राप्त होतं,अशी अख्यायिका आहे.
FAQs
केदारनाथ कोणत्या राज्यात कुठे आहे?
केदारनाथ हिमालयाच्या कुशीत बसलेल्या भारताच्या उत्तराखंड राज्यात रुद्रप्रयाग या जिल्ह्यात स्तिथ आहे.
केदारनाथचे काय झाले?
2013 साली उत्तराखंड आणि हिमाचल प्रदेश येथील महापूरामुळे केदारनाथचे खूप मोठ्या प्रमाणात नुकसान झाले. खूप जास्त प्रमाणात जीवीत आणी वित्तहानी झाली. परंतु, एक मोठी शिला पुराच्या पाण्यातून वाहून आलेली होती आणि ती मंदिराच्या बरोबर मागे येऊन थांबली होती. मंदिराच्या आजूबाजूचा परिसर वाहून गेला परंतु, या शिलेमुले मंदिराचे रक्षण करण्यात झाले. या शिलेला भीमशिला असे नाव देण्यात आले.
केदारनाथला जाण्यासाठी योग्य वेळ कोणती?
केदारनाथला भेट देण्यासाठी एप्रिल ते जून हा कालावधी योग्य आहे. कारण, ह्या महिन्यामध्ये वातावरण अनुकूल असल्यामुले नैसर्गिक आपत्तिचा कुठलाही धोका संभावण्याची शक्यता खूप कमी असते. तसेच, या महिन्यामध्ये जगभरातून अनेक भाविक केदारनाथला भगवान शिवाच्या दर्शनासाठी व तेथील सुंदर परिसराचा आनंद घेण्यासाठी येत असतात.
निष्कर्ष
आम्हाला विश्वास आहे की या लेखात प्रस्तुत केदारनाथ मंदिर माहिती मराठी (Kedarnath Information in Marathi) तुम्हाला नक्कीच आवडली असेल. ही माहिती तुम्ही तुमच्या मित्र आणि प्रियजनांबरोबर नक्की शेअर करा, जेणेकरून त्यांनाही केदारनाथ मंदिर व त्याच्या इतिहासाची माहिती मिळेल.
तुम्ही आमच्या वेबसाईटवर असे अनेक रोचक लेख वाचू शकता. जर तुम्ही आमच्या ग्रुपमध्ये सामील होऊ इच्छित असाल आणि नवीनतम अपडेट्स आणि माहिती मिळवू इच्छित असाल, तर कृपया आमच्या व्हाट्सअप ग्रुपमध्ये सामील व्हा. धन्यवाद!